Üç yüzyıl önce, domates zehirli kabul edilirdi. Sadece ülkemizde değil, aynı zamanda görünüşe göre Avrupa’da da sadece dekoratif amaçlar için yetiştirilirdi. Temsilcileri insan sağlığına gerçekten zarar verebilecek itüzümü ailesine ait sebzelerdir.
Yine de günümüzde hayatımızı domatessiz yaşam hayal etmek zordur. Sarı, yeşil, kırmızı veya pembe renkli olarak yetiştirilmektedirler. Bazıları ceviz büyüklüğünde veya yarım kilo ağırlığında, tatlı ve etlidir. Bazıları ise, daha sulu ve ekşidir. Günümüzde Domates salata, çorba ve sos hazırlamak için kullanılmaktadır. Ayrıca garnitürlere ve etlere eklenebilmektedir. Bunun dışında kavanozlara kapatılabilmekte ve güneşte kurutulabilmektedir.
Beslenmede domates ve ortaya çıkış tarihi
Bilim adamları hala domateslerin kökeni konusunda anlaşamıyorlardır. Bir versiyona göre, ilk olarak Hindistan’da yetiştirildiler. Diğerine göre, Çin’de ortaya çıktılar. Bunun kanıtı ise, iki bin yıldan daha eski bulunan tohumlarıdır. En yaygın görüş ise, domateslerin bize Güney ve Orta Amerika’dan geldiğidir.
XVI yüzyılın ikinci yarısında, İspanyol keşiş Bernardino de Sahagun, Kolomb öncesi dönemde Aztek uygarlığında Yeni İspanya halklarının yaşamı ve kültürü üzerine çok ciltli bir çalışma hazırlamıştır. Bu çalışmalarında ise onun ilaç olarak kullanımına dair kaynaklar bulunmaktadır.
Domates kelimesi eski Aztek dilinde “büyük meyve” anlamına gelmektedir. Başka bir isim ise italyanca “altın elma” anlamına gelen İ”pomo d’oro” kelimesinden gelmektedir.
Domates, XVI yüzyılda Amerika’dan Avrupa’ya getirilmiştir. Daha sonra bitki İtalya, Fransa, Almanya ve Doğu Avrupa’ya yayılmış ve uzun bir süre boyunca, birçok Avrupalı bu kültüre güvensizlikle bakmıştır. O dönemde sadece dekoratif amaçlar için yetiştirilmiştir. Parlak çiçeklerin küçük meyveleri bahçenin harika bir dekorasyonudur. Domates ancak XVII yüzyılın sonunda yenilmeye başlanmıştır. Aynı zamanda o dönemde bu bileşenle ilk tarifler ortaya çıkmıştır.
Domates ve faydaları
2017 yılında Illinois Üniversitesi, 700.000 denek üzerinde yaptığı araştırmaya dayanarak, domateslerde bol miktarda bulunan likopenin prostat kanseri riskini azalttığını bulmuştur. Başka bir çalışma ise, likopenin başka bir kanser olan renal karsinom için faydalarını doğrulamıştır. Ek olarak, likopenin katarakttaki iyileştirici etkisini ve hatta retinanın makula dejenerasyonunu doğrulayan çok sayıda çalışma vardır. Bu hastalık yaşlılarda görülmekte ve retinadaki sinir hücrelerinin ölümüne yol açmaktadır.
Günde birkaç tane tüketmek ihtiyacınız olan likopeni almanıza yardımcı olacaktır. Bu maddeden daha fazlasını içeren kırmızı domatesleri tercih etmek veya salça şeklinde kullanmak daha iyidir. Bu tip kullanımlarda içlerindeki likopen miktarı 7’den 13-14 mg’a çıkmaktadır.
Domateslerde bulunan organik asitler ve lif, gastrointestinal sistem üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Enzimlerin üretimini arttırır ve durgun safrayı dışarı atar. Ayrıca lif kolesterol seviyelerini düzenlemektedir. Bunların dışında potasyum, domateslerde bol miktarda bulunan kalp fonksiyonunu normalleştirmektedir.
Domates önemli biyolojik olarak aktif bileşikler içermektedir. Karotenoidler, polifenoller ve büyük miktarda C vitamini içeriğinde ki vitaminlerden başlıcalarıdır. Karotenoidlere ait olan likopen hakkında yukarıda zaten bahsedilmiştir. Bunların dışında Polifenoller kardiyovasküler hastalık ve kanser riskini azaltmaktadır.
C vitamini, bağışıklık sistemini güçlendiren güçlü bir antioksidandır. Bu faydalı maddeler insan vücudunda kendi başlarına sentezlenmezler. Bu nedenle sadece gıda yoluyla elde edilebilmektedirler.
Domates ve zararları
Gut, ülser, gastrit, böbrek hastalığı, artan mide asiditesi için domatesleri diyetten en aza indirmeniz veya hariç tutmanız önerilmektedir. Tuzların atılımını engelleyen ve safra üretimini aktive eden oksalik asit, genitoüriner sistem hastalıklarının ortaya çıkmasına veya alevlenmesine neden olabilmektedir. Ek olarak, alerjisi olanların da domatesleri dikkatli kullanmaları gerektiği unutulmamalıdır. Parlak renkleri nedeniyle, narenciye ve çikolata ile birlikte en güçlü alerjenlerdendir.
