Dudak kanseri: nedenleri, belirtileri, tanı ve tedavisi.

Tanım

Dudak kanseri, alt veya üst dudağın kırmızı sınırının tabakalı skuamöz epitelinin kötü huylu bir tümörüdür. Baş ve boyundaki tüm tümörler arasında bu kanser %8.4’tür. Bu hastalık erkekler için daha tipiktir. Çoğunlukla 60 yaşın üzerindeki kadınlarda üç kat daha sık görülmektedir. Erkekler için insidans oranı 100.000 nüfus başına 1.65 vaka ve kadınlar için 0.27’dir. Açık tenli hastalarda dudak kanseri daha sık görülmektedir.

Dudak kanserinin nedenleri

Yüksek malignite sıklığına sahip prekanseröz hastalıklar arasında sınırlı hiperkeratoz, siğil öncüsü ve Manganotti cheilitis görülmesidir. Daha nadiren ise, verrüköz lökoplaki, keratoakantom, deri boynuzu, maligniteli papillom, lupus eritematozus ve liken sonrası planusun eroziv-ülseratif ve hiperkeratotik formları yer almaktadır. Ayrıca bu nedenler kanser gelişimine yol açmaktadır. Malign neoplazmların gelişimi için arka plan süreçleri kronik ülserler, dudak çatlakları ve düz lökoplaki ortaya çıkmaktadır.

Sigara içmek, özellikle güçlü alkol kullanımı ile birlikte hastalığın gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca sigara içmek dudakların mikro travmalarının ortaya çıkmasına katkıda bulunmaktadır. Bu nedenle de tütün dumanının hasarlı hücreler üzerinde olumsuz bir etkisi vardır.

Sigara içmeye ek olarak, risk faktörleri çeşitli karışımları çiğnemek, olumsuz meteorolojik faktörlerin etkisi, güneşe uzun süre maruz kalma, ani sıcaklık dalgalanmaları, kanserojenlere maruz kalma, viral enfeksiyonlar (herpes simpleks), vitamin eksikliği (A, E, C), yanlış yapılmış takma dişler giymek, alt dudakta kronik mekanik yaralanmaya yol açan alışkanlıklar, ısırma, dudakları çiğneme, termal maruz kalma da diğer sebepler olarak ortaya çıkmaktadır.

Hastalık sınıflandırması

Dudağın malign neoplazmaları, hangi dudağın etkilendiğine bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Üst veya alt ve dudak yüzeyinin iç veya dış olup olmadığına bağlıdır.

Klinik olarak, üç kanser türü ayırt edilmektedir. Bunlar;

• Papiller,
• Siğil,
• Ülseratif ve ülseratif infiltratif.

Diğer epitelyal malign tümörler gibi, dudak kanseri de TNM sistemine göre sınıflandırılmaktadır.  Burada T (tümör) birincil tümörün boyutunu ve yayılmasını yansıtmaktadır. Bunlar;

• N (nodüli),
• Bölgesel lenf düğümlerine (LN),
• M (metastaz),
• Uzak metastazların varlığı veya yokluğu.

Dudak kanserinin TNM sistemine göre sınıflandırılması şunları önermektedir.

Birincil tümör (T);

• TX – birincil tümörü değerlendirmek için yetersiz veri,
• Tis – karsinoma in situ, gelişimin ilk aşamalarında bir tümör,
• T1 – en büyük boyutta 2 cm’ye kadar tümör,
• T2 – 2 cm’den az tümör, 5 ila 10 mm arasında tümörün istila derinliği (çimlenme) veya 4 cm’den az tümör ve 10 mm’den az istila derinliği,
• T3 – 4 cm’den fazla tümör veya 10 ila 20 mm arasında istila derinliği,
• T4a orta derecede lokal olarak ilerlemiş bir kanserdir. Tümör sadece komşu dokuları (örn. kortikal kemik, maksiller sinüs veya yüz derisi) ya da bilateral dil tutulumu ve/veya invazyon derinliği 20 mm’den fazla olan büyük tümörü invaze etmektedir.
• T4b, lokal olarak ilerlemiş kanser türüdür. Tümör çiğneme aparatını, sfenoid kemiğin pterygoid işlemlerini veya kafatasının tabanını istila etmesi ve/veya karotis arteri tutmasıdır.

Klinik ve enstrümantal çalışmalara göre bölgesel lenf düğümleri (N);

• NX – bölgesel LU’ların durumunu değerlendirmek için yetersiz veri,
• N0 – bölgesel lenf düğümlerinin metastatik lezyonu belirtisi yok,
• N1 – en büyük boyutu 3 cm’den küçük lezyon tarafındaki bir lenf düğümünde metastazlar, tümörün ekstra nodal (lenf düğümü dışında) yayılımı (ENE) yoktur,
• N2 – lezyon tarafındaki bir lenf düğümünde, en büyük boyutta 3 ila 6 cm arasında metastazlar ve lenf düğümünün ötesine yayılmış bir tümör veya lezyon tarafındaki boynun birkaç lenf düğümünde metastaz yok, en büyük boyutu 6 cm’ye kadar olan ve lenf nodu dışına yayılan tümör yoktur; veya her iki tarafta veya en büyük boyutta 6 cm’ye kadar karşı tarafta ve ENE yok,
• N2a – lezyon tarafında bir LN’de > 3 cm, ancak en büyük boyutu 6 cm’den fazla olmayan metastazlar,
• N2b – en büyük boyutta 6 cm’ye kadar lezyon tarafındaki birkaç lenf düğümünde metastaz,
• N2c – en büyük boyutta 6 cm’ye kadar her iki taraftaki veya karşı taraftaki lenf düğümlerinde metastazlar ve tümörün lenf düğümü dışına yayılımı yoktur,
• N3 – LN metastazları >6 cm en büyük boyutta ve ENE veya herhangi bir boyutta ve ENE+ metastazı yok,
• N3a – LN metastazları >6 cm en büyük boyutta ve ENE yok,
• N3b – herhangi bir boyutta ve ENE + metastazı.

Uzak metastazlar (M);

• M0 – uzak metastaz yok,
• M1 – uzak metastazların varlığı.

Dudak kanseri belirtileri

Dudakların kırmızı sınırının epitelinde patolojik süreç gelişmektedir. Ayrıca cilt ve ağız mukozası sürece ikinci kez dahil olmaktadır.

Tümör genellikle dudakların orta hattından uzakta bulunmaktadır. Ancak nadiren ağız köşelerinde oluşmaktadır.

Vakaların %90’ında alt dudak etkilenmektedir. Ancak sırayla üst dudak kanseri daha agresiftir.

Genellikle, önce bir mühürün belirlendiği bir ölçek belirir. Tümörün erozyon, ülser, yoğun düğüm şeklinde olası tezahürü ile ortaya çıkmaktadır. Önce tümör yanlara, daha sonra ise dikey olarak yayılmaktadır. Tümör endofitik bir form giyebilmektedir. Yani esas olarak net sınırlar olmadan doku kalınlığında büyüyebilmekte veya papilloma ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte çok sayıda küçük büyüme, karnabahar görünümüne sahip dudak yüzeyinin üzerinde büyüyebilmektedir. Bu ekzofitik bir formdur. Kanserli tümörün gelişimine kaşıntı, şiddetli yanma, zonklama veya ateş eden ağrı, dolgunluk veya sertlik hissi eşlik edecektir.

İlerleyen dönemde ise, tümör yavaş yavaş çevre dokulara yayılmaktadır. Çürüme süreçleri meydana gelmektedir. Bir enfeksiyon katılabilmekte ve bu da büyük kozmetik kusurlara yol açmaktadır. Dudak kanseri yakındaki yapılara yayılarak yemek yemeyi zorlaştırabilmektedir. Vücut yoluyla kanser hücreleri, lenf akışıyla submandibular, mental, fasiyal, parotis ve derin servikal lenf nodlarına taşınmaktadır. Dudak kanserinden uzak metastazlar nadirdir ve çoğunlukla akciğerlerde gelişmektedir. Ancak bazen karaciğeri ve omurgayı etkileyebilmektedir.

Dudak kanseri teşhisi

Tanı koymak için lezyonun palpasyonu ve bölgesel lenf düğümleri ile kapsamlı bir inceleme yapılmaktadır. Tüm hastalar standart laboratuvar testlerinden geçmektedir. Bunlar;

• Genel (klinik) kan testi;
• Genel idrar analizi;
• Biyokimyasal kan testi (glikoz, AST, ALT, kreatinin, üre, toplam bilirubin, toplam protein, albümin, sodyum, potasyum, klor);
• Koagülogram.

Enstrümantal teşhis yöntemlerinden tavsiye edilmektedir;

• Tümör dokusunun yapısını belirlemek için mikroskop altında sitolojik inceleme gereklidir. Bu amaçla kontrol altında, dudaktaki yumuşak doku mühürlerinden ince iğne aspirasyon biyopsisi ile erozyon, ülserasyon, çatlak, içeriğin aspirasyonu gibi yüzeylerden ölçü smear veya sıyrıklar alınmaktadır.
• Ultrason. Sitolojik inceleme net değilse, tanının histolojik olarak doğrulanması için biyopsi gereklidir.
• Değişmemiş lenf düğümlerinin palpasyonu ile boyundaki lenf düğümlerinin ultrasonu;
• Karın boşluğu ve retroperitoneal boşluğun ultrasonu;
• Göğüs röntgeni;
• Yüz iskeletinin kemiklerinin intravenöz kontrastlı bilgisayarlı tomografisi (BT) ve / veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI), alt veya üst çeneye, kafatasının tabanına yayılan tümör şüphesi varsa;
• Bölgesel lenf düğümlerinin tutulduğu ilerlemiş kanserde, uzak metastazları tespit etmek için intravenöz kontrastlı veya kontrastsız göğüs organlarının BT taraması yapılmaktadır;
• Kemik metastazlarından şüpheleniliyorsa osteosintigrafi yapılmaktadır;
• İleri kanser formlarında, uzak metastazları dışlamak ve tedavinin etkinliğini değerlendirmek için BT (PET / CT) ile birlikte florodeoksiglukozlu pozitron emisyon tomografisi önerilmektedir.
• Biyopsi veya ameliyat sırasında tümör materyalinin alınması üzerine patoanatomik inceleme yapılmaktadır.

Dudak Kanseri Tedavisi

Dudak kanseri oldukça iyileştirilebilmektedir. Ayrıca çoğu durumda prognoz iyidir. Ana tedavi yöntemi cerrahidir. Operasyonun hacmi, tümör sürecinin şekline ve aşamasına, lokalizasyonuna, çevre dokulara çimlenmesine bağlıdır. Oluşum, eş zamanlı dudak plastiği ve gerekirse etkilenen lenf nodu gruplarının çıkarılması ile giderilmektedir. Endikasyonlara göre, uzaktan radyasyon tedavisi, brakiterapi (etkilenen bölgenin içine veya yakınına bir radyasyon kaynağı yerleştirilmektedir), fotodinamik tedavi, kemoradyoterapi ve sistemik kemoterapi reçete edilmektedir.

Yöntem seçimi, kanserin evresine göre doktor tarafından bireysel olarak yapılmaktadır. Kontrendikasyonların varlığı ve hastanın ameliyat olmak istememesi de taktikleri etkileyebilmektedir.

Komplikasyonlar

Dudaktaki bir tümör yüz, dil, çiğneme aparatı ve çene kemiklerini çevreleyen dokulara büyüyebilmektedir. Ayrıca gıda alımını engelleyebilmektedir. Bunun dışında yetersiz beslenmeye yol açabilmektedir. Kanserli süreç nekroz, doku yıkımı ve enfeksiyon ile komplike hale gelmektedir. Malign bir tümör sürecinin komplikasyonları ayrıca lenf düğümlerine, akciğerlere, iskelet kemiklerine metastazdır. Endofitik tümör büyümesi ile metastazlar, ekzofitik formlardan 2-3 kat daha sık görüle bilmektedir.

Dudak kanserinin önlenmesi

Dudakta malign neoplazmların gelişiminin önlenmesi, kanser öncesi ve arka plan hastalıklarının tedavisi, sigarayı bırakmak, alkol ve dumansız tütün ürünleri ve çiğneme karışımları içmek, güneşe aşırı maruz kalmayı önlemek ve dudakların kronik yaralanmasını önlemekten oluşmaktadır.