Temel bilgiler
Sirius A, gece gökyüzündeki en parlak ve en görünür yıldız olan bir çift yıldızdır. Parlaklığı, güneşin parlaklığını 22 kat aşmaktadır. Yüksek görünür parlaklığı, onun göreceli yakınlığından kaynaklanmaktadır. En kuzey bölgeleri hariç, Dünya’nın herhangi bir bölgesinden gözlemlenebilmektedir. Sirius 8.67 St’de kaldırılmıştır. Güneş sisteminden yıllar bakımından ve bize en yakın yıldızlardan bir tanesidir. A1 tayf türünden bir ana dizi yıldızıdır. Büyük Köpek takımyıldızına aittir.
Sirius sisteminin yaşı, modern araştırmalara göre yaklaşık 230 milyon yıldır (tahminler 200 ila 300 milyon yıl arasında değişmektedir). Başlangıçta sistemi B spektral sınıfının iki mavi-beyaz yıldızından oluşmuştur. Bir bileşenin (Sirius B) kütlesi 5 güneş kütlesi, ikincisi (Sirius A) 2 güneş kütlesi idi. Sonra, yaklaşık 120 milyon yıl önce, daha büyük kütleli Sirius B yanmıştır. Bu nedenle de kırmızı bir dev haline gelmiştir. Hemen ardından ise, dış kabuğunu dökerek şimdiki beyaz cüce durumuna geçmiştir. Sirius B’nin kütlesi 1,02 güneş kütlesidir. Bilinen en ağır beyaz cücelerden bir tanesidir (tipik beyaz cücelerin kütlesi 0,5–0,6 M’dir).
Yıldız konumu ve gözlem
Sirius, gökyüzünün güney yarım küresinde bulunan bir yıldızdır. Aynı zamanda eğimi küçüktür. Bu nedenle 73 derece N’ye kadar gözlemlenebilmektedir. Türkiye‘nin orta enlemlerinde ve gökyüzünün güney kesiminde Sirius gözlemlene bilmektedir. Sonbaharda sabah, kışın bütün gece ve ilkbaharda gün batımından bir süre sonra görülür. Yaz aylarında Güneş ışınlarında gizlenmektedir. Ayrıca Rusya topraklarından görülememektedir. Sadece Güneş’in ondan daha geç doğduğu ve ondan önce battığı Güney Yarımküre’nin orta enlemlerinden başlayarak görülebilmektedir. Ufukta daha aşağıda kalmaktadır.
Dünya’nın gökyüzündeki altıncı en parlak nesnedir. Sadece Güneş, Ay, Venüs, Jüpiter ve Mars gezegenleri, en iyi görünürlük döneminde ondan daha parlaktır.
Gözlem için ana dönüm noktası Orion‘un kuşağıdır. Üzerinden çizilen düz bir çizgi, bir yandan Aldebaran’ın bulunduğu kuzeybatıya, diğer yandan Sirius’un bulunduğu güneydoğuya işaret etmektedir. Ana yönleri bilmeden bile, yıldızlar renk ve parlaklık bakımından büyük farklılıklar gösterdiğinden, Sirius ve Aldebaran’ı karıştırmak imkansızdır.
Ana noktaları biliyorsanız, diğer yıldızların yardımıyla bulabilirsiniz. Sirius, parlak yıldız Procyon’un güneybatısında, Canopus’un yaklaşık 35 derece kuzeyinde, Alchena’nın (İkizler takımyıldızı) yaklaşık 30 derece güneyinde veya 15 derece doğuda bulunmaktadır.
Bunun dışında kuzey Yarımküre’de güvenle görülebilmektedir. Ancak presesyon nedeniyle, yaklaşık 11.000 yıl içinde, Sirius Avrupa’da hiç görünmeyecektir. Canis Major takımyıldızının kendisi, Güney Kutbu’ndan beri dairesel hale gelecektir. Dünya, Yelkenler veya Güvercin takımyıldızında olacaktır. Şu anda Dünyanın Kuzey Kutbu, Vega yıldızının yakınında olacaktır. Yaklaşık on bin yıl önce Avrupa’da yaşayan eski halkların da Sirius hakkında hiçbir şey bilmediklerini göstermektedir.
Kendi hareketi oldukça önemlidir. Tam bir presesyon döngüsünden sonra (25.776 yıl sonra), Sirius zaten mevcut konumundan çok uzakta olacaktır. Güneybatıya kayacak ve Mirtsam ve Furid (Canis Major) yıldızı arasında yaklaşık olarak ortada yer alacaktır.
Aynı zamanda 25.776 yıl önce, Unicorn’un modern takımyıldızının yaklaşık olarak merkezinde bulunuyordu.
Yıldız karakterizasyonu
-1,47m’lik bir görünür parlaklığa sahiptir. Bu sayedee Büyük Köpek Takımyıldızı’ndaki en parlak yıldız olarak bilinmektedir. Ayrıca tüm gece gökyüzündeki en parlak yıldızdır. Kuzey Yarımküre’de, Kış Üçgeni’nin tepe noktası olarak görünmektedir. Diğer tepe noktaları parlak yıldızlar Betelgeuse ve Procyon’dur. Sirius, Güneş’e en yakın yıldız olan Alpha Centauri’den ve hatta Canopus, Rigel, Betelgeuse gibi süper devlerden daha parlaktır. Sirius’un gökyüzündeki tam koordinatları bilindiğinde, çıplak gözle ve gündüzleri de görülebilmektedir. En iyi görüş için gökyüzü çok açık ve Güneş ufukta alçakta olmalıdır. Sirius’a en yakın sistem, 5.24 ışıkyılı (1.61 parsek) uzaklıktaki Procyon’dur.
Sirius A ve B, Güneş’e en yakın yıldızlardan biridir. Onlara olan mesafe 8,6 ışıkyılıdır. Dünya’dan uzaklık açısından Sirius, Dünya’dan görülebilen en parlak on yıldız arasında yedinci sıradadadır. Büyük bir parlaklığa sahip olmayan Sirius, tam da bize yakın olması nedeniyle parlaktır. Sirius, Güneş’ten 10 pc uzaklıkta olsaydı, 1.8m görünür kadire sahip bir yıldız olurdu.
Şu anda Güneş sistemine 7,6 km/s hızla yaklaşmaktadır. Bu nedenle zamanla yıldızın görünen parlaklığı yavaş yavaş artacaktır.
Yıldız sistematizasyonu
Yaklaşık 50 yıllık bir süre ile kütle merkezi etrafında dönen bir A1 yıldızı ve bir beyaz cüceden oluşan ikili bir yıldızdır. Bu yıldızlar arasındaki ortalama uzaklık yaklaşık 20 AU’dur. Güneş’ten Uranüs’e olan mesafe ile karşılaştırılabilmektedir. Sistemin yaşı 225 – 250 milyon yıl arasındadır. IRAS uzay gözlemevi, Sirius sisteminden beklenenden daha fazla kızılötesi radyasyon kaydetmiştir. Ayrıca bu durum, sistemde toz varlığına işaret edebilmektedir.
Sirius A’nın kütlesi yaklaşık 2 güneş kütlesidir. Yıldızın interferometri ile ölçülen açısal çapı (5.936±0.016)×10 boyutunda 1,7 güneştir. Kendi ekseni etrafındaki dönüş hızının görüş hattına yansıması nispeten küçüktür (saniyede 16 kilometre). Bu nedenle neredeyse küresel bir şekle sahiptir. Yaklaşık 660 milyon yıl daha ana dizide var olacaktır. Hemen ardından ise, kırmızı bir deve dönüşecek ve daha sonra dış kabuğunu atıp beyaz bir cüce olacaktır.
Sirius B, kütlesi yaklaşık 1 güneş kütlesi olan beyaz bir cücedir. Tipik bir beyaz cüce, 0,6 – 0,7 güneş kütlesi mertebesinde bir kütleye sahiptir. Bu nedenle Sirius B, en büyük beyaz cücelerden biri olarak kabul edilmektedir. Güneşe eşit kütleye rağmen, hacmi güneşten bir milyon kat daha küçüktür. Ayrıca boyutları dünyanın büyüklüğüne karşılık gelmektedir. Beyaz cüce olmadan önce, yıldız önceki gelişim aşamalarından geçmiştir. Önce ana dizi aşaması ve ardından kırmızı bir dev aşaması içermektedir. Sirius B’nin kabuklarının yaklaşık 120 milyon yıl önce fırlatıldığı tahmin edilmektedir. Yıldızın ana dizi aşamasında olduğu süre boyunca kütlesi 5 güneş kütlesi ve yıldızın tayf tipi B4 veya B5 idi. Sirius B’nin spektrumunda neredeyse saf hidrojen gözlenmektedir.
Kızıl dev aşamasından geçiş sırasında, Sirius B muhtemelen, Sirius A yıldızını metallerle zenginleştirmiştir. Sirius A’nın spektrumunda yüksek metaliklik bulunmuştur. Örneğin, Sirius A’nın atmosferindeki demir içeriği %316’dır. Bu nedenle spektrum helyumdan daha ağır diğer elementlerin varlığını da göstermektedir.
