Bora rüzgarı nedir?
Dünya üzerindeki hava kütleleri sürekli hareket halindedir. Rüzgar her zaman gezegenin belirli noktalarında, farklı yerlerde, hem karada hem de denizde yükselmektedir. Herhangi bir güçte olabilmektedir. Dünyanın herhangi bir noktasında rüzgar yoksa, bu her zaman geçicidir. Çünkü sakinliğin yerini her zaman rüzgar almaktadır. Belirli yerler, belirli iklim bölgeleri, belirli rüzgarlar için karakteristik özellikler içermektedir. Bora rüzgarı bunlara örnektir.
“Bora” kelimesi, Yunanca kuzey rüzgarı anlamına gelen “borei” kelimesinden gelmektedir. Bu isim, soğuk hava akımının bir tepe ile çarpışması koşuluyla, soğuk dönemde (genellikle sonbaharın sonlarına doğru, kış ve ilkbahar başlarında) oluşan kuvvetli, sert ve soğuk yerel rüzgarlara verilen isimdir. Çok yüksek olmasa da sıradağlar, sırtlar ve masiflerden dolayı olabilmektedir.
Böyle bir rüzgar, bir tepenin üstesinden gelebilmektedir. Aynı şekilde muazzam bir güç elde edebilmektedir. Ayrıca hemen ardından deniz kıyısını kaplamakta ve bazı durumlarda yıkıcı sonuçlara yol açabilmektedir. Bora yüzlerce metre yüksekliğe ulaşa bilmektedir. Bu tür yerel rüzgarlar, dağların deniz kıyısına çıktığı küçük alanlar için tipiktir.
Özellikleri
En ünlü durumlarda (Kuzey Kafkasya’nın Karadeniz kıyısında ve Adriyatik Denizi kıyılarında), bora rüzgarı kuzeydoğu yönünde esmektedir. Bu nedenle kuzeydoğu olarak da adlandırılmaktadır. Bu yönde hareket eden rüzgar, alçak yükseklikteki kıyı dağlarına yaklaşır yaklaşmaz, hemen onların üzerine çıkmaktadır. Ayrıca hemen yamaçlardan aşağı inerek, yerçekimi kuvvetlerinin etkisi altında büyük bir güç ve hız kazanmaktadır. Bazı yerlerde Bora’nın görünümü, dağ zirveleri etrafındaki kalın bulut kümeleriyle ön plana çıkmaktadır.
İlk başta, bora dengesizdir. Hem yönü hem de gücü değişebilmektedir. Ancak bir noktada rüzgar ihtiyaç duyduğu yönü bulur ve daha sonra yüksek hız alır. Saniyede ortalama 20 metreden fazla yüksekliğe sahip olabilmektedir. Ayrıca boranın hızı saniyede 60 metreye kadar ulaşabilmektedir.
Bora, özellikle dağlık alanlar ve deniz kıyısı arasındaki sıcaklık farkı nedeniyle oluşmaktadır. Bu durum boranın başlangıcında, bu rüzgarın dağ yamaçlarından indiği bölgede sıcaklığın keskin bir şekilde düşmesiyle de açıklanmaktadır. Alçalan hava akımı, deniz yüzeyine çarptığında, denizde ve kıyıda su baskınlarına neden olabilecek yeterli güçte dalgalarla bir fırtınaya yol açmaktadır.
Boranın gelişi sırasında kıyıda bulunan yapılar ve gemiler yıkıma veya hasara maruz kalabilmektedir. Önemli don koşullarında Bora, rüzgarın neden olduğu dalgalar donduğunda, deniz suyunun yüzeyinde bir buz kabuğu oluşturabilmektedir. Nadir durumlarda, etkileri kıyıdan onlarca kilometre uzakta hissedilebilmektedir. Bazı durumlarda ise, sıcaklık hemen 20 santigrat derece düşebilmektedir. Bu süreç birkaç günden, haftalara kadar değişebilmektedir.
Ortaya çıkışı ve oluşum nedenleri
Bora rüzgarı, yüksek atmosferik basınç alanından düşük basınçlı bir alana, denize doğru hareket eden bir hava akımından, rüzgar bir kilometre yüksekliğe kadar alçak bir dağ silsilesi üzerine tökezleyene kadar ortaya çıkmaktadır. Deniz veya çok büyük bir gölün yakınında ve etrafında yukarıdan kıvrılmaktadır. Ayrıca hava soğumakta ve daha sonra yerçekimi etkisi altında düşmektedir. Bu süre zarfında yine hava yoğunlaşmakta ve rüzgarın hız kazanmasına sebep olmaktadır. Bu hızlanma ise genellikle kıyıya veya denize doğru olmaktadır. Aynı zamanda, su sıcaklığı karadaki hava sıcaklığından daha yüksek olduğunda, bora için koşullar en uygunudur.
Bu durum, tam olarak kışın donmayan rezervuarların veya bölümlerinin yakınında gerçekleşmektedir. Diğer durumlarda, deniz yüzeyinin üzerinde, antisiklondan gelen rüzgarın yönlendirildiği bir siklonun varlığı ve bora oluşumu için optimal olabilmektedir. Dağ sırasına yaklaşma sırasındaki rüzgar, hızı saniyede yaklaşık 7 metre veya biraz daha yüksek olmalıdır. Boranın dağlardan inişi sırasındaki hız kazanımı, rüzgarın dağ engelleriyle sık karşılaşması nedeniyle dalgalar halinde hareket etmesine neden olmaktadır. Ayrıca dağ geçitlerinden geçerken sıkıştırma nedeniyle de etkilenmektedir. Sıkıştırma nedeniyle rüzgar hızlanır ve bu aynı zamanda kapladığı daha küçük alandan da kaynaklanmaktadır.
Türleri
Bora, dünyanın farklı yerlerinde farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Adriyatik Denizi kıyılarında, Hırvatistan, Karadağ ve İtalya’yı yıkayan bora da bu bölgelerde görüle bilmektedir. Ancak orada boraks (Hırvatistan, Sırbistan ve Karadağ’da) veya tramontana (İtalya’da) denmektedir. Tramontana, sadece İtalya ve Hırvatistan’ın olmasa da, aynı zamanda İspanya ve Fransa’nın da kıyılarında ortaya çıkmaktadır. Siyah ve beyaz bora da vardır. Hırvatistan’da siyah boraya skura da denmektedir.
Bora diğer bazı yerel rüzgarlara da benzemektedir. Hazar Denizi’nin Azerbaycan kıyısındaki Abşeron yarımadasında, kuzey rüzgarı Khazri veya Bakü (Abşeron) kuzeyi esmektedir. Fransa’nın Akdeniz kıyıları, kuzeybatı mistral rüzgarı tarafından periyodik olarak esmektedir. Ayrıca kuzey kesimlerde ve Meksika Körfezi’nde öfkeli olabilmektedir.
Siyah Bora rüzgarı
Siyah rüzgar, denizin üzerinden geçen bir siklon sonucu oluşmaktadır. Ayrıca geçidi kuzeydoğu rüzgar akımlarını oluşturmaktadır. Bu akarsular kıyıdaki dağ sıralarını aşıp yamaçlarından aşağı indiklerinde güçlenmektedir. Bu nedenle şiddetli rüzgar, yağmur (nadiren kar) yağışıyla birlikte ortaya çıkmaktadır. Siyah bora belirtisi düşük ve yoğun bulutluluktur. Sadece kışın görülmektedir. Adriyatik’in güney kesiminde, derin bir Ceneviz siklonu bir karaçam ormanı oluştururken, yugo adı verilen güney rüzgarı da esebilmektedir. Ayrıca bu dönem de yağış da eşlik edebilmektedir.
Beyaz Bora rüzgarı
Beyaz bora, siyah boradan farklı olarak, bölgede kuvvetli bir kuzeydoğu rüzgarının estiği bir antisiklonun faaliyetinin sonucudur. Diğer bir fark, beyaz boraya yağış eşlik etmemektedir. Ayrıca gökyüzü böyle bir rüzgarla açıktır (siyah bora ile bulutlu, alçak bulutlu). Aynı zamanda, beyaz Bora’nın gücü siyah olandan daha üstündür. Bu rüzgarın bir özelliği de havadaki nemi azaltma yeteneğidir. Siyah boradan çok daha kurudur.
Bora rüzgarları nerede görülmektedir?
Yukarıda anlatılanlardan da anlaşılacağı gibi, dağların denize çok yakın olduğu yerlerde, denizlerin kıyılarının ve büyük göllerin kıyılarının belirli bölümleri boraya maruz kalırken, dağların binden fazla olmaması gerekmektedir. Yeryüzünde bu tür çok az alan vardır. Bunların en ünlüsü, Adriyatik Denizi’nin kuzeyi kıyıları (İtalyan kıyılarının kuzeyi, Hırvat ve Karadağ kıyıları), Arktik Okyanusu kıyıları ve Novaya Zemlya takımadaları, Kırım’daki Karadeniz kıyıları ve Kuzey Kafkasya’dır.
Bora sırasında buz oluşumu
Boranın ayırt edici bir özelliği, ağaçlar, yapılar, gemiler ve araçlar üzerinde donmuş bir buz ve kar tabakasının oluşmasıdır. Her şey iki şeyle ilgilidir. Yüksek hızda hareket eden soğuk havada ve denizin rüzgarla birlikte güçlü zamanında ortaya çıkmasıdır. Fırtına dalgalarından gelen su spreyleri havaya üflenmekte ve donmaktadır. Yüksek hızda çarptıkları her şeye anında dondurmaktadır. Bu nedenle, bora fırtınası sırasında aynı Novorossiysk ve Gelendzhik limanlarında bulunabilecek her şey, bazen birkaç metreye ulaşan çok kalın bir buz tabakasıyla kaplanabilmektedir. Gemiler için bu özellikle tehlikelidir. Çünkü gemi üzerindeki kontrolün kaybolmasına, hasar görmesine ve su basmasına neden olabilmektedir.
Yarattığı tehlikeler
Bora sadece buzun donması nedeniyle tehlikeli değildir. Bunun kasırga kuvvetinin şiddetli bir rüzgarı olduğunu unutmamak gerekmektedir. Bora saniyede 60 metre hıza ulaşabilmektedir. Be nedenle rüzgarlar saniyede 100 metreye bile ulaşabilmektedir. Böyle bir rüzgar kendi içinde ağaçları kökünden sökebilir, kıyıyı su basmasına, yeterince güçlü olmayan yapıları tahrip etmesine, karaya atmasına veya gemileri ve tekneleri batırmasına neden olabilmektedir. Diğer bir tehlike, sıcaklıktaki ani değişikliklerdir. Boranın başlamasıyla birlikte sıcaklık hemen 40 derece düşebilmektedir. Korunmasız bir organizma, bu gibi durumlarda donma riski taşımaktadır.
