Aspendos antik kenti kazıları, Perge kazılarıyla birlikte Antalya‘nın Akdeniz tatil beldelerinde en çok ziyaret edilen iki tarihi mekandan biridir.
Aspendos antik kenti
Antik çağda Aspendos büyük bir şehirdi. Bu güne kadar birkaç ilginç bina hayatta kaldı. Aspendos’taki ana “gezi programının en önemli özelliği”, dünyanın en iyi korunmuş olanlarından biri olarak kabul edilen amfitiyatrodur. Greko-Romen tarzında yapılmıştır.
Aspendos’ta amfi tiyatronun yanı sıra benzersiz bir su kulesi ve sifon sistemine sahip bir su kemeri, bir alışveriş alanı, bir nymphium, bir bazilika bu bölgede bulunmaktadır.
Aspendos antik kenti, Belek ve Side tatil beldelerinin arasında bulunmaktadır. Bu bölge yılda 400.000 ziyaretçi almaktadır.
Aspendos antik kenti tarihi
En yaygın versiyonuna göre Aspendos şehri, MÖ 9-12 yüzyıllarda Anadolu’nun kolonizasyonu sırasında Achaean Yunanlıları tarafından kurulmuştur.
Yunanlılar buraya kolonizasyon sırasında gelmişlerdir. Ancak burada zaten bir yerleşim yeri o dönemde bulunmaktaydı. Yakınlarda, Aspendos şehrinin bulunduğu yere ulaşım için kullanılan Köprünün adına eski zamanlarda Eurymedon adı verilmiştir. Yani şehrin hem denize erişimi vardı, hem de anakara içlerinde güvendeydi.
Antik Yunan tarihçisi Thucydides’in kayıtlarına göre Aspendos şehri tuz, yün ve yağ ticareti açısından zengindi. Aspendos’ta basılan gümüş sikkeler Akdeniz’de yaygın olduğundan, arkeolojik buluntular bu sözleri desteklemektedir. Sporcuların resimleri geleneksel olarak madeni paralara basılmıştır.
Ancak zenginliğine rağmen Aspendos bölgede önemli siyasi ve askeri roller oynayamamıştır. Şehir tamamen bağımsız bile olamadı. Sırasıyla önce Likya’nın, sonra Lidya’nın, ardından Pers İmparatorluğu’nun, ardından Büyük İskender İmparatorluğu’nun, ardından Batlamyus’un Mısır’ının, daha sonra Pontus Krallığı’nın ve Roma Cumhuriyeti’nin bir parçası olarak hükğüm sürmüştür. Ancak tüm bu dönemlerde Aspendos geniş bir özerkliğe sahip olmuş ve kendi sikkelerini basmıştır.
Aspendos antik kenti, Roma İmparatorluğu döneminde gelişmiştir. Günümüzde hayatta kalan binaların çoğu bu dönemden kalmıştır. O dönemde Aspendos’un nüfusu 20.000 kişiye ulaşmaktaydı. Şehir halıları, safkan atları, dokumaları, limon ağacından yapılmış zarif mobilyaları ve mükemmel şarapları ile ünlüydü.
Ancak 4. yüzyılda Aspendos gerilemeye başladı. Bunun nehrin sığlaşmasından kaynaklanması muhtemel gözükmektedir. Şehir bu sorundan dolayı denize doğrudan erişimini kaybetmiştir. Ancak Aspendos tamamen terk edilmemiş, Bizans döneminde Primopolis olarak anılmıştır. Aynı zamanda 11. yüzyılda Selçukluların eline geçmiş ve sonrasında terk edilmiştir.
Aspendos antik kenti ve Amfitiyatrosu
Aspendos’taki amfitiyatro, Türkiye‘nin en büyük amfi tiyatrosundan çok uzak ama en iyi korunmuş olanıdır. Karışık bir Greko-Romen tarzında inşa edildiği için ilginç bulunmaktadır. Kısaca ve basitçe açıklamaya çalışalım.
Yunanlılar malzeme ve işçilikten tasarruf etmek için yamaçlara amfi tiyatrolar inşa ettiler. Sadece tepenin yamacında seyirciler için basamaklar ve standlar inşa ettiler. Bundan dolayı tüm Yunan amfi tiyatroları yarım daire şeklindedir. Romalılar ise çok daha pahalı olan taş ve ahşap yapı şeklinde amfi tiyatrolar inşa ettiler. Ancak tiyatro için şehirdeki en mantıklı yeri seçmek, onlar için mümkün olmuştur.
Aspendos antik kenti Amfi tiyatrosu aslen Yunan asıllıdır. Yani bir yamaçta inşa edilmiştir. Ancak Roma döneminde, İmparator Marcus Aurelius’un saltanatı sırasında, Roma tarzında ek stantlar ve devasa bir sahne inşa edilmiştir.
Ayrıca doğal olarak günümüze ulaşamayan amfi tiyatronun üzerine ahşap bir çatı yapılmıştır. Aynı şekilde tiyatronun çapı 96 metre, yüksekliği 22 metredir. Cavea (seyirciler için sıralar) bir diazom (yatay geçit) ile yaklaşık olarak ikiye bölünmüştür. Üst kısımda 21 sıra koltuk, alt kısımda ise 20 sıra bulunmaktadır. Sahne iki katlıdır, ikisi de günümüzde korunmuştur.
Amfitiyatro, mimar Zeno tarafından 161 ve 180 (Marcus Aurelius’un saltanatı zamanında) yılları arasında inşa edilmiştir. Bu gerçekler batı girişindeki yazıt tarafından tespit edilmiştir. Ayrıca amfitiyatronun iki zengin kardeşten, Curtius Auspikatus ve Curtius Crispin’den şehre bir hediye olduğu da yazmaktadır.
Aspondos antik kenti amfi tiyatrosunun kapasitesi 7300-7600 seyirci arasındadır. Bu rakam bilimsel olarak kanıtlanmıştır. UNESCO uzmanları tarafından izleyici başına 45 santimetrelik bir koltuk genişliğine göre hesaplanmıştır. İnsanlar merdivenlerde oturuyorsa, kapasite 8.500 seyirciye yükselmektedir.
Aşkı anlatmaya şevk eden amfi tiyatronun yapılışıyla ilgili romantik bir efsane bilinmektedir. Efsaneye göre Aspendos kralı, şehirdeki en görkemli yapıyı inşa edene kızını vereceğini açıklamıştır. Bu iş için iki mimarın inşa etmeye başlaması ile birlikte – ilk mimar amfitiyatro, ikinci ise, su kemeri inşa eder. İşi aynı anda bitirirler ve binalar ihtişam açısından zor karşılaştırılabilirdi.
Sonra kral, kızını ikiye böleceğini, böylece her mimarın bir yarısını alacağını söylemiştir. Sonra ilk mimar bunu yapmaması için yalvarır ve teslim olmaya hazır olduğunu söylemiştir. Kral, kızını seven ve evliliklerini kutsayanın ilk mimar olduğunu anlamıştır.
Su kemeri
Kemer, şehrin 19 kilometre kuzeyinde bulunan ve 500 metre yükseklikte bulunan Pınarbaşı ve Gökçeler kaynaklarından Aspendos’a su ulaştırdı. Muhtemelen, su kemeri ikinci yüzyılda Tiberius Gladius Italicus tarafından inşa edilmiştir ve o zamanlar çok büyük bir miktara mal olmuştur. Bu bilgi, su kemeri üzerindeki yazıtlardan birinden bilinmektedir.
Su kemerinin ana kısmı 15 kilometre uzunluğunda olup, bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Su kanalı 55-60 santimetre genişliğinde ve yaklaşık 90 santimetre derinliğindedir. Ayrıca yapının yüksekliği 15 metreye kadar, kemerlerin genişliği ise yaklaşık 5.5 metre kadırdır.
Aspendos su kemeri ile ilgili en ilginç şey, suyun 60 metre yükseklikteki akropol tepesine iletilmesini sağlayan su kuleleri ve sifon sistemidir. Ne yazık ki, bu sistemin tamamı hayatta kalmamıştır. Bu yüzden nasıl çalıştığını sadece tahmin edebiliriz. Ancak sistemin hiçbir mekanizma olmadan çalıştığı açıktır.
Aspendos antik kenti ve stadyumu
Akropolis tepesinin doğu yamacında yer almaktadır. Stadyumdan çok az şey hayatta kalmıştır. Bu şaşırtıcı değildir, çünkü Roma dönemindeki stadyumlar çoğunlukla ahşaptan yapılmıştır. Stadyumun kuzeydoğu kesiminde taş unsurlar görebilirsiniz.
Stadyum 220 metre uzunluğunda ve 30 metre genişliğinde inşa edilmiştir. Erken Roma döneminde burada at ve araba yarışları yapılmaktaydı. Daha sonraki zamanlarda, Romalılar stadyumlarda hayvan yemi, Hıristiyan katliamları ve gladyatör dövüşleri düzenlemeye başladılar.
Hamamlar ve spor salonu
Bu kalıntılar, amfi tiyatronun girişinde yer almaktadır. Muhtemelen bunlar Roma hamamları ve spor salonlarıydı. Ancak bu kesin olarak korunamamıştır, çok azı hayatta kalmıştır.
Akropolis tepesi
Akropolis (şehir merkezi) 60 metre yükseklikte bir tepenin üzerinde yer almaktadır. Aşağıda hakkında okuyabileceğiniz şehir için bir agora (alışveriş alanı), tapınaklar ve diğer önemli nesneler bulunmaktadır.
Su persi
Eski zamanlarda krallara adanmış çeşmeli bir yapıdır. Roma döneminde dinlenme yeri, küçük bir rezervuar, toplantılar ve düğünler için bir yer olarak hizmet vermiştir.
Aspendos’taki nymphaion’un cephesi iki katlı olup, yükseklik – 15 metre, genişlik – 32 metre olmak üzere beş kemerden oluşmaktadır. Ne yazık ki, Roma nympheum’larının ünlü olduğu binanın dekorunun unsurları günümüze ulaşmamıştır.
İdari ana bina
Aspendos antik kenti ana idari binasıydı. Şimdi sadece doğu kısmının duvarları hayatta kalmıştır. Muhtemelen bu bina mahkeme duruşmaları ve siyasi toplantılar için kullanılıyordu. Doğu kısmı 25’e 20 metre ölçülerindedir. İçeride heykeller için üç niş ve iki heykel bulunmuştur. Bu heykeler İmparator Hadrian ve bir kadına aittir. Ancak günümüzde Antalya Müzesi’nde görülebilmektedir.
Buletrion
Belediye meclisinin toplandığı bir mikro amfi tiyatroydu. Buletrion kalıntıları nympherium’un kuzeyinde yer almaktadır. Şimdi buletrion’dan sadece birkaç duvar kalmıştır.
Pazar meydanı (agora)
Yaklaşık 70 metre uzunluğunda uzun bir yapıyı andırmaktadır. Yanda (arkada) dükkânların bulunduğu nişler bulunmaktadır. Bu nişlerden bazıları günümüze ulaşmıştır.
Tapınak
Akropolün kuzeydoğu kesiminde yer alan tapınağın sadece temelleri kalmıştır. Ne yazık ki burada tapınağın hangi tanrıya adandığını anlamanın mümkün olabileceği herhangi bir eser bulunamamıştır. Bu nedenle tarihçiler, Aspendos sakinlerinin hangi tanrıyı patronları olarak gördüklerini bilmemektedirler. Tapınak 24’e 13 metre büyüklüğünde inşa edilmiştir.
Nekropol
Aspendos antik kenti sakinleri için bir mezarlık olarak bilinmektedir. Akropolün güneydoğu kesiminde yer almaktadır. Burada görülecek fazla bir eser bulunmamaktadır. Çünkü tüm mahzenler ve mezarlar yüzlerce yıl önce yağmalanmış ve sonunda çökmüştür. Nekropoldeki tüm ilginç arkeolojik buluntular şimdi Antalya Müzesi’nde sergilenmektedir. En ilginç buluntu, güzel bir kırmızı dekora sahip bir şarap ve su karıştırma kabıdır.
