Ayasofya, XXI yüzyıla kadar ayakta kalmayı başaran ve aynı zamanda eski ihtişamını ve tarif edilmesi zor olan enerjisini kaybetmeyen İstanbul‘da ki anıtsal tarihi eserlerden bir tanesidir. Bir zamanlar Bizans’ın en büyük tapınaklarından bir tanesi olmuştur. 2020 yılında ise, camiye dönüştürülmüştür. Temmuz 2020’ye kadar iki dinin aynı anda iç içe geçtiği dünyadaki birkaç kompleksten bir tanesidir. Bu dinler İslam ve Hıristiyanlık’dır.
Cami genellikle dünyanın sekizinci harikası olarak adlandırılmaktadır. Elbette bugün şehrin en çok ziyaret edilen yerlerinden bir tanesidir. Anıt büyük bir tarihi değere sahiptir. Bu nedenle UNESCO kültürel miras listesine dahil edilmiştir. Nasıl oldu da karmaşık bir Hıristiyan mozaiği içinde Arap yazısıyla bir arada var oldu? Ayasofya’nın İstanbul’daki camisinin (eski katedrali) inanılmaz hikayesi, bize bunu anlatacaktır.
Ayasofya ve kısa tarihi
Görkemli Ayasofya tapınağını inşa etmek ve zamanında ölümsüzleştirmek hemen mümkün olmamıştır. Modern türbenin bulunduğu yere dikilen ilk iki kilise sadece birkaç on yıl ayakta kalmıştır. Her iki bina da büyük yangınlarla yok edilmiştir. Üçüncü katedral ise, VI yüzyılda Bizans imparatoru I. Justinian’ın saltanatı sırasında yeniden inşa edilmeye başlanmıştır. Yapının yapımında 10 binden fazla insan yer almıştır. Bu da bu kadar inanılmaz bir ölçekte bir tapınağın inşa edilmesini mümkün kılmıştır. İnşası yaklaşık Beş yıl sürmüştür. Bin yıl boyunca İstanbul’da ki Ayasofya, Bizans İmparatorluğu’ndaki ana Hıristiyan kilisesi olarak kalmıştır.
1453’te Fatih Sultan Mehmet, Bizans’ın başkentine saldırmış ve onu ele geçirmiştir. Ancak büyük katedrali yok etmemiştir. Osmanlı hükümdarı, bazilikanın güzelliğinden ve ölçeğinden etkilenmiş ve onu camiye dönüştürmeye karar vermişlerdir. Böylece eski kiliseye minareler eklenmiş ve Aya Sofya adını almıştır. 500 yıl boyunca Osmanlıların ana şehir camisi olarak hizmet vermiştir. Daha sonra Osmanlı mimarlarının Süleymaniye ve Sultanahmet Camii gibi ünlü İslam tapınaklarını İstanbul’da inşa ederken Ayasofya’yı örnek almaları dikkat çekicidir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması ve Atatürk’ün iktidara gelmesinden sonra Aya Sofya’da Hristiyan mozaik restorasyonu için çalışmalara başlanmıştır. 1934’te müze ve Bizans mimarisi anıtı statüsü verilmiştir. Ayrıca Bizans mimarisi anıtı haline getirilmiştir. O dönem de iki büyük dinin bir arada yaşamasının sembolü olarak gösterilmiştir. Son yirmi yılda, Türkiye‘de tarihi miras meseleleriyle ilgilenen birçok bağımsız kuruluş, caminin statüsünün müzeye iade edilmesi için defalarca dava açmıştır. Temmuz 2020’ye kadar külliyenin duvarları içinde Müslüman ayinleri düzenlemek yasaktı. Ancak birçok inanan bu kararda din özgürlüğünün ihlali olarak görmüştür.
Sonuç olarak, 10 Temmuz 2020’de yetkililer, Müslümanlar için namaz kılma olasılığına karar vermiştir. Aynı gün, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kararının ardından Ayasofya resmen cami olmuştur.
Mimari ve iç dekorasyon
Türkiye’deki Ayasofya Camii (Katedral), batı kısmında iki vestibül bulunan üç nefli, klasik formda dikdörtgen bir bazilikadır. Tapınağın uzunluğu 100 metre, genişliği 69,5 metredir. Kubbe yüksekliği ise 55,6 metre olup, çapı 31 metredir. Yapının yapımında ana malzeme mermer olmakla birlikte hafif kil ve kum tuğlaları da kullanılmıştır. Ayasofya’nın cephesinin önünde ve ortasında bir şadırvan bulunan bir avlu vardır. Bulunan dokuz kapı da müzenin kendisine açılmaktadır. Eski günlerde sadece imparatorun kendisi merkezi olanı kullanabilirdi.
Ancak kilise dışarıdan ne kadar görkemli görünürse görünsün, mimarinin gerçek şaheserleri iç dekorasyonunda saklıdır. Bazilika salonu, Roma’dan İstanbul’a özel olarak ithal edilen mermerden yapılmış iki galeriden (üst ve alt) oluşmaktadır. Alt kat 104 sütunla ve üst kat 64 sütunla dekore edilmiştir. Katedralde dekore edilmemiş bir alan bulmak neredeyse imkansızdır. İç mekanda çok sayıda fresk, mozaik, gümüş ve altın kaplamalar, pişmiş toprak ve fildişi unsurlar bulunmaktadır.
Başlangıçta Justinian’ın tapınağın dekorasyonunu tamamen altından süslemeyi planladığı bir efsane vardır. Ancak kahinler onu vazgeçirmiştir. Böyle lüks bir yapının izini bırakmayacak olan fakir ve açgözlü imparatorların zamanlarını tahmin etmiştir.
Ayasofya Camii’nde özellikle değerli olan Bizans mozaikleri ve freskleridir. Büyük ölçüde, Konstantinopolis’e gelen Osmanlıların sadece Hıristiyan imajlarını sıvaması ve böylece yıkımlarını önlemeleri nedeniyle oldukça iyi hayatta kalmışlardır. Türk fatihlerin başkentte ortaya çıkmasıyla birlikte, tapınağın içi bir mihrap (bir sunağın Müslüman bir görünümü), bir padişah kutusu ve bir mermer minber ile desteklenmiştir. Ayrıca, Hıristiyanlık mumları için geleneksel olan, ikon lambalarından avizeler iç mekandan ayrılmıştır.
Orijinal versiyonda İstanbul’daki Aya Sofya 214 pencere ile aydınlatılmıştır. Ancak zamanla türbedeki ek yapılar nedeniyle sadece 181 tanesi kalmıştır. Katedralde yüzü kapalı olmak üzere toplam 361 kapı bulunmaktadır.
Söylentiye göre, her sayıldığında, daha önce hiç görülmemiş yeni kapılar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca binanın toprak kısmının altında, yeraltı suyuyla dolu yeraltı geçitleri bulunmuştur. Bu tür tünellerin çalışmalarından biri sırasında bilim adamları, katedralden İstanbul’un bir başka ünlü dönüm noktası olan Topkapı Sarayı‘na giden gizli bir geçit bulmuşlardır. Ayrıca mücevher ve insan kalıntıları da burada bulunmuştur.
Müzenin dekorasyonu o kadar zengin ki, kısaca anlatmak neredeyse imkansız ve İstanbul’daki Ayasofya’nın tek bir fotoğrafı bile bu mekanın doğasında bulunan zarafeti, atmosferi ve enerjiyi aktaramamaktadır.
