Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesindeki sürekli artıştır. Aynı zamanda, bazı malların fiyatı gözle görülür şekilde yükselebilmektedir. Diğerleri daha ucuz olabilmekte ve yine de bazılarının fiyatı hiç değişmeyebilmektedir.
Temel olarak mal ve hizmet fiyatları piyasadaki arz ve talebe bağlıdır. Bazı fiyatlar devlet tarafından düzenlenmektedir. Örneğin, çiftçilerin iyi bir sebze hasadı varsa, domates ve patates fiyatları düşecektir. Devlet aynı zamanda alkol üzerindeki tüketim vergisini artırırsa, alkolün fiyatı keskin bir şekilde artacaktır. Aynı zamanda, fiyatlar genel düzeyi çok az yükselebilmektedir.
Enflasyon nasıl ölçülür?
Enflasyon ülkemiz de, dünyanın çoğu ülkesinde olduğu gibi ölçülmektedir. Ortalama bir kişinin veya ailenin düzenli olarak satın aldığı bir dizi ürün, mal ve hizmet olan tüketici sepetini alırlar. Bu paket Yaklaşık 500 mal ve hizmet içermektedir. Örneğin yiyecek, giyim, kamu hizmetleri, ev aletleri, arabalar vb. ihtiyaçları kapsamaktadır.
Rakamların sonucunda birinin asla et yemediği veya araba kullanmadığı anlaşılmaktadır. Ya da tam tersine, biri etsiz yaşayamaz ve her yıl araba değiştiremez. Tüketici sepeti, ülkenin tüm sakinlerinin ortalama tüketimini yansıtmaktadır.
İnsanlar genellikle şu mallardan bazı ürünleri kesin satın almaktadır. Örneğin; ekmek, sebze, et, benzin vb. olarak baz alınmaktadır. Diğerleri ise (nadiren alınanlar) örneğin bir araba veya lüks eşyaları kapsamaktadır. Ancak bu maliyetler, aynı ekmek, sebze ve ete yapılan harcamalara kıyasla çok büyüktür. Bu nedenle lüks olarak sınıflandırılmaktadırlar. Böylece tüketici sepeti hesaplanırken otomobil, ekmekten daha büyük bir paya sahip olmaktadır.
Bu koşullu sepetin maliyeti aydan aya değişir. Bu değişime enflasyon adı verilmektedir.
Fiyatlar yükselirse neden enflasyon düşer denmektedir?
Enflasyon her zaman fiyatların artmasıdır. Düşük enflasyon ile fiyatlar çok yavaş yükselmektedir. Ancak yine de yükselirler. Enflasyonun düştüğünü söylediklerinde, tüketici sepetinin fiyatının önceki yıllara göre daha yavaş yükseldiği anlamına gelmektedir.
Enflasyon türleri nedir?
- Düşük – yılda% 6’ya kadar olan dilimi kapsamaktadır. Bu tür bir enflasyon hem tüketiciler hem de girişimciler için rahattır. Aynı zamanda ekonominin gelişmesini sağlamaktadır. Çoğu ülke bu seviyede enflasyonu korumaya çalışmaktadır.
- Orta – yılda %6 ila %10 arasında olan fiyat artışlarını kapsamaktadır. Kontrolden çıkıp yüksek enflasyona dönüşebileceği için tehlike içermektedir.
- Yüksek – yılda %10 ila %100 arasında olan dilimi ölçmektedir. Böyle bir durumda piyasada istikrarsızlık yaratmaktadır. İnsanlar ve şirketler geleceklerini planlayamazlar.
- Hiperenflasyon – fiyatlar yüzde yüz binlerce artabilmektedir. Özellikle ciddi durumlarda insanlar parayı reddetmekte ve takasa geçmektedirler. Tipik olarak, hiperenflasyon şiddetli krizler ve savaşlar sırasında ortaya çıkmaktadır.
- Deflasyon negatif enflasyondur. Yani fiyatlar artmamakta ve düşmektedir. Deflasyon ekonominin gelişimini durdurmaktadır. Tüketiciler, daha da ucuz olacaklarını umarak ürünleri satın almayı bırakırlar. Şirketler ise, bu nedenle üretimi kısmaya gideceklerdir.
Enflasyon neden yükselmektedir?
- Yüksek talep. İnsanlar aniden belirli bir üründen daha fazla satın almaya başlarlarsa yükselme eğilimi gösterebilmektedir. Örneğin, cep telefonları uygun fiyatlı hale geldiğinde, herkes hücresel iletişimi kullanmak isteyebilmektedir. Hücresel operatörlerin yüksek talebe hemen uyum sağlamak için zamanları yoktur. Bu nedenle yeterli kule ve serbest frekans sağlayamazlar. Bu da, mobil iletişim fiyatları yükselmesine neden olacaktır. Herhangi bir açık, fiyatların hızla yükselmesine neden olmaktadır. Ancak operatörler ek kapasiteye kavuşunca fiyatlar tekrar düşmeye başlayacaktır.
- Tedariğin azaltılması. Açık başka bir nedenle ortaya çıkabilmektedir. Talep aynı kalırsa, ancak daha az mal ve hizmet varsa ortaya çıkmaktadır. Bu, mahsul başarısızlığı, yabancı malların ithalatındaki kısıtlamalar, bazı pazarlardaki tekelci eylemleri nedeniyle olabilmektedir. Bu da fiyatların yükselmesini hızlandırmaktadır.
- Ulusal para biriminin zayıflaması. Yabancı para birimlerinin döviz kuru yükselirse, ithal edilen malların fiyatı otomatik olarak yükselecektir. Bu da enflasyonun artmasına neden olacaktır.
- Yüksek enflasyon beklentileri. İnsanlar ve şirketler fiyatların çarpıcı biçimde artmasını beklediklerinde, genellikle tüketici davranışlarını değiştirmeye başlarlar. Gelecekte kullanmak üzere mal satın almakta ve daha az tasarruf etmektedirler. Sonuçta, yarın fazla ödeme yapmaktan bugün daha ucuza almak daha mantıklı olacaktır. Şirketler kendi payları adına, ürünlerinin fiyatlarını yükseltmeye başlayacaklardır. Örneğin, bir peynir üreticisi süt fiyatlarının artmasını bekler. Gelecekteki hammadde maliyetlerini karşılamak için ürününün fiyatını önceden yükseltmeye başlar. Bütün bunlar enflasyonu körüklemektedir. Bir kısır döngü olduğu ortaya çıkacaktır. Herkes fiyatların artmasını bekliyorken, fiyatlar tam da insanlar bunu beklediği için yükselecektir.
Yüksek enflasyon neden kötüdür?
Yüksek enflasyon her zaman kötüdür. Ekonomi, iş dünyası ve finansal piyasalar ve tabii ki ülke sakinleri için yaşam şartlarını düşürecektir. İnsanlar bariz finansal kararlar almak zorunda kalacaklardır. Böyle bir durumda insanlar paradan kurtulurlar, değerli mallara, gayrimenkullere yatırım yaparlar ve döviz satın alırlar. Ayrıca tasarruf yapmak, mevduat açmak, banka müşterilerinin hesaplarından para çekmesi kârsız hale gelmektedir.
Genellikle, yüksek enflasyon da tahmin edilememektedir. Hızlanır veya sıçramalar yaşar. Sınırlar içinde hareket etmesi sağlanmaya çalışır. Finans piyasalarında artan istikrarsızlık nedeniyle girişimcilerin uzun vadeli kredi çekmesi kârsız hale gelecektir. Önceden plan yapmak imkansızdır. Bu, yatırımların ve bir bütün olarak ekonominin büyümesi için en önemli koşuldur.
Enflasyon, özellikle sabit gelirle yaşayan yoksul insanları vurmaktadır. Ne de olsa, varlıklı insanlar kendilerini enflasyondan tamamen veya kısmen korumanın yollarına sahiptir. Varlıklı insanlar örneğin, mevduat faizi alarak veya finansal piyasaya yatırım yaparak kendilerini güvene alabilirler. Bu nedenle enflasyona bazen yoksulların vergisi denilmektedir.
Fiyatların yükselmesini önlemek için fiyatları dondurmak mümkün değil mi?
Fiyatların belirli bir seviyede sabitlenmesi iyi bir karar gibi görünebilmektedir. Ancak ekonomiye yapılan bu tür yapay müdahale arz ve talep arasındaki dengesizliğin artmasına neden olacaktır. Üreticiler ne kadar üreteceklerini anlayamayacak, mağazalar ne kadar satın alacaklarını bilemeyecek ve sonuç olarak müşteriler boş tezgahlarda kuyrukta beklemek zorunda kalacaktır.
Dondurulmuş fiyatlar ile bir kıtlık olacak, bazı malların satın alınması değil, çıkarılması gerekecektir. Ek olarak, mallar daha da kötüleşecektir. Ayakta kalmak ve yukarıdan dikte edilen olumsuz fiyatları korumak için üreticiler kaliteden ödün vereceklerdir.
Bu nedenlerden dolayı, bir piyasa ekonomisinde fiyatların devlet tarafından değil, piyasa tarafından dikte edilmesi gerekmektedir.
Enflasyonu kim, nasıl engelliyor?
Paranın ekonomideki hareketi merkez bankaları tarafından düzenlenmektedir. Merkez bankaları para politikası araçları yardımıyla ülkedeki enflasyonu kontrol altına alabilmektedir.
Örneğin, Türkiye Merkez Bankası enflasyonu aynı %4’e yakın tutmayı planlamaktadır. Ancak belirli bir rakam kendi içinde bir son değildir, değişebilmektedir. Ana konu, ekonominin bu enflasyon seviyesinde gelişmesidir.
