Plastidler, bitki hücrelerinin ve bazı fotosentetik protozoaların organelleridir. Hayvanlar ve mantarlar plastidlere sahip değildir. Birkaç türe ayrılmaktadır. En önemlisi ve en iyi bilineni, fotosentez sürecini sağlayan yeşil pigment klorofili içeren kloroplasttır.
Diğer plastid türleri, çok renkli kromoplastlar ve renksiz lökoplastlardır. Genellikle lökoplast çeşitleri olarak kabul edilen amiloplastlar, lipidoplastlar, proteinoplastlar da izole edilmektedir.
Tüm plastid türleri, ortak bir köken veya olası bir karşılıklı dönüşüm ile birbirine bağlıdır. Plastidler proplastidlerden gelişmektedir. Meristematik hücrelerin daha küçük organelleride vardır.
Yapısı
Çoğu plastid iki zarlı organellerdir. Bir dış ve bir iç zarları vardır. Bununla birlikte plastidlerin, kökenlerinin özellikleriyle ilişkili olan dört zara sahip organizmalar vardır.
Birçoğunda özellikle kloroplastlarda, iç zar sistemi iyi gelişmiştir. Ayrıca tilakoidler, grana (tilakoid yığınları), komşu granayı birbirine bağlayan lameller ve uzun tilakoidler gibi yapılar oluşturmaktadır. Plastidlerin iç içerikleri genellikle stroma olarak adlandırılmaktadır. Diğer şeylerin yanı sıra nişasta taneleri içerirler.
Evrim sürecinde, plastidlerin mitokondriye benzer şekilde ortaya çıktığına inanılmaktadır. Bu durumda fotosentez yapabilen konakçı hücreye başka bir prokaryotik hücre sokarak meydana gelirler. Bu nedenle, plastidler yarı özerk organeller olarak kabul edilmektedir. Hücre bölünmelerinden bağımsız olarak bölünebilirler. Bu nedenle de kendi DNA’larına, RNA’larına, prokaryotik tip ribozomlara, yani kendi protein sentezleme aparatlarına sahiptirler. Bu durum, sitoplazmadan gelen proteinlerin ve RNA’nın plastidlere girmediği anlamına gelmemektedir. İşlevlerini kontrol eden genlerin bir kısmı tam çekirdekte bulunmaktadır.
İşlevleri
Plastidlerin işlevleri türlerine bağlıdır. Kloroplastlar fotosentetik bir işlev gerçekleştirmektedir. Yedek besinler lökoplastlarda birikmektedir. Bunlar; amiloplastlarda nişasta, elaioplastlarda (lipidoplastlar) yağlar ve proteinoplastlarda proteinlerdir.
Kromoplastlar, içerdikleri karotenoid pigmentler nedeniyle bitkilerin çeşitli kısımlarını renklendirmektedir. Ayrıca çiçekler, meyveler, kökler, sonbahar yaprakları, vb. oluşumunu desteklemektedir. Parlak renk, genellikle hayvanlar, meyve ve tohum dağıtıcıları için bir tür sinyal görevi görmektedir.
Bitkilerin dejenere olan yeşil kısımlarında ki kloroplastlar, kromoplastlara dönüşebilmektedir. Bu durum da Klorofil pigmenti yok edilmektedir. Bu nedenle de pigmentlerin geri kalanı, az miktarda olmasına rağmen, plastidlerde fark edilir hale gelmektedir. Ayrıca aynı yaprakları sarı-kırmızı tonlarda renklendirmektedir.
