Nasıl ve neden oluşmaktadır? Türleri nelerdir?
Sakin ve parlak bulutlar, gizemli ve tuhaf şekilleriyle uzun zamandır bizi büyülemiştir. Bazen bu hava olayı güçlü, öfkeli ve korkutucu atmosferik cephelerde toplanmaktadır.
Hava ne kadar yüksekse, o kadar soğuktur. Hava soğudukça içerdiği nem su damlacıklarına dönüşmeye başlamaktadır. Bu damlacıklar ise, bulutları oluşturmaktadır. Bu nedenle dağdan yükselen sıcak hava akımı soğumakta ve bir bulut oluşturmaktadır.
Bulut dikey olarak ne kadar güçlüyse, yağmura, doluya, gök gürültülü fırtınalara ve fırtınalara neden olma olasılığı o kadar yüksektir.
Bazen bir sıcak hava kütlesi, dünya atmosferinin tüm alt katmanını (yani troposferi) kaplayacak kadar yüksekliğe çıkabilmektedir. Bu tür 15-18 km kadar büyümektedir.
Tropopoz yaklaşık 15 kilometre yükseklikte (farklı enlemlerde farklı şekillerde) bulunmaktadır.
Bulut neden kaybolmamaktadır?
Aslında, bulutlar çökmektedir. Ağır soğuk hava ile birlikte alçalmaktadır. Ancak onun yerine hemen ılık ve nemli bir hava gelmektedir. Bu da yine damlalara dönüşmektedir. Böylece bulut sürekli olarak hava akımından (hava dalgasından) beslenmektedir.
Kümülonimbüs bulutları
Kümülonimbüs bulutları, yıldırım bulutları veya sadece bulutlar olarak da adlandırılabilmektedir. Dünya’yı şiddetli yağmurlarla sulamakta ve sağanak yağışlara neden olmaktadır. Dünya yüzeyinde hava ısındıkça bulutlar hafiflemekte ve yükselmektedir. Ayrıca yükseldikçe hava soğumakta ve yerini yeni sıcak hava almaktadır.
Hava çok sıcaksa ve çok fazla nem içeriyorsa, yükseldiğinde uzun süre ortamdan daha sıcak kaldığı için önemli bir yüksekliğe yükselmektedir. Ayrıca yere yakın yeni bir hava ısınmaktadır. Bu nedenle yükselmekte ve bu süreci beslemektedir. Bu türle birlikte “dikey gelişim bulutları” elde edilmektedir.
Tipik olarak, ılık ve nemli hava o kadar yükseğe çıkabilir ki, sıcaklığın 0 derecenin çok altında olduğu irtifalara ulaşmaktadır. Yoğunlaşma işlemi sırasında oluşan damlacıklar donarak buz kristalleri haline gelmektedir. Bu kristaller o kadar büyürler ki kendi yerçekimi altında düşmeye başlamaktadır. Bu durum da kristaller düşmektedir. Ayrıca hava sıcaklığının daha sıcak olduğu katmanlarda bir kez daha çözülmektedir. Yine aynı şekilde yağmur damlalarına dönüşmekte ve bize yağmur olarak geri dönmektedir.
Bu genellikle yazın güneşli günlerde ve yakınlarda nem kaynakları olduğunda olmaktadir. Bu dönemler de nemli toprak, ormanlar ve rezervuarlar oluşmaktadır.
Tropopoz nedir?
Tropopozi, troposfer ve stratosfer arasındaki sınırdır.
Alt troposferde, artan yükseklikle sıcaklık kademeli olarak azalmaktadır. Her 100 metrede 0,5-0,7 ° C sıcaklık oluşmaktadır. Tropopozda, sıcaklık düşüşü gözle görülür şekilde yavaşlamakta ve yaklaşık olarak 0,2°C/100 m’ye kadar yükselmektedir. Bazı yerlerde katmanın genişliği iki yüz metredir. Ancak yine diğer bazı yerlerde üç kilometreye kadar çıkabilmektedir. Tropiklerde, tropopoz 15-18 km yükseklikte ve ılıman ve kutup enlemlerinde 7-12 km yükseklikte bulunmaktadır.
Tropopoza ulaştıktan sonra, bulut büyümeyi durdurmaktadır. Bunun nedeni bu yükseklikte kuvvetli rüzgarlar nedeniyle bulanıklaşmaya başlamasıdır. Ayrıca bir örs (örs bulutu) şeklini oluşturmaktadır. Örsün şekli uzaktan görülebilir ve şiddetli bir rüzgarın habercisidir.
Sıcak havanın yoğunluğu, soğuk havanın yoğunluğundan daha azdır. Bu nedenle, soğuk hava aşağı inmektedir. Ayrıca, dünyanın yüzeyine çarparak, atalet ile yatay olarak hareket etmeye devam edecektir. Pencereyi soğuk bir günde açarsanız, bu işlem evde gözlemlenebilmektedir. Sokaktan gelen soğuk hava aşağı çökecek ve zemine yayılacaktır. Doğada, bu akışlar bir fırtına rüzgarı oluşturmaktadır.
Bir fırtına, rüzgarda ani ve keskin bir artıştır. Bir fırtına yine kısa süresiyle (genellikle yaklaşık bir dakika) bir kasırgadan farklıdır. Bir fırtınada rüzgar hızı 40-50 knot (20 m/s) aşabilmektedir.
Çiseleyen yağmur ve stratus bulutları
Çiseleme, zaten bulut veya sis damlalarından daha büyüktür. Ancak yağmur damlalarından bile daha küçük olan damlalardır. Bir çiseleyen damlanın çapı genellikle 0,2 ila 0,5 mm arasındadır. Bazen tüm gökyüzü gri bulutlu bir çarşafla kaplanmaktadır. Bunlar stratus bulutlarıdır. Daha sıcak hava ve daha soğuk bir hava kamasına karşı ittiğinde oluşmaktalar. Yükseldikçe, su buharı bir bulut oluşturan su damlacıkları halinde yoğunlaşmaktadır. Bu nedenle, sıcak bir cephede tipik bir durumdur.
Genellikle bu tür çok alçaktır. Alt limitleri yerden sadece 300 metredir. İnceler, bu yüzden kasvetli tabloya rağmen yağmur yağması pek mümkün değildir. Ancak çiselemektedir. Yağmur damlaları, bulut damlalarının birleşmesiyle oluşmaktadır. Yağmur damlalarına dönüşmeden önce ise düşmektedir. Kışın çiseleyen yağmur buza neden olabilmektedir. Çiseleyen damlalar çok soğuksa ve sıfırın altındaki bir sıcaklıkta yüzeye düşerse hemen donarlar.
Yağmur neden bazen yere ulaşmaz?
Elbette, bazen altından şeritlerin nasıl “sarıldığını” gözlemlediniz olmuştur. Bunlar, kümülonimbus bulutlarının altında görünebilen sözde düşen şeritlerdir. Bunlar aslında aynı yağmurlardandır. Ancak yeryüzüne ulaşmadan buharlaşmaktadır. Bu çevredeki havanın düşük neminden kaynaklanmaktadır. Yani durum damlaların yolundaki kuru hava, neme doyma ve onları kendi içine “emme” eğilimindedir.
Böylece yere giden yağmur basitçe buharlaşmaktadır. Buharlaşma nedeniyle ise, çevredeki hava soğumaktadır. Ayrıca soğuk hava kütlesi alçalmakta ve bulutun altında yükselen yeni hava akışlarını bastırılmaktadır. Bu, cumulonimbus bulutunun büyümesini durdurmanın ana nedeni haline gelmektedir.
Merceksi bulut nedir?
Mercimek veya merceksi olarak da adlandırılmaktadır. Bu bulutların özelliği, kuvvetli bir rüzgarla bile hareketsiz olmalarıdır. Peki bu nasıl olmaktadır?
Hava, su gibi dalgalar oluşturabilmektedir. Hızlı bir rüzgar bir engelle çarpışırsa, bir hava dalgası görünmektedir. Burada dereye yaklaşmanın ve batık taşa bakmanın tipini anlamada yardımı olacaktır. Eğer önünde su hafifçe yükseliyorsa ve taşın arkasında dalgalanmalar görülüyorsa, o zaman atmosferde dalgalar oluşmaktadır.
Hava dağların etrafında akmaktadır. Bundan sonra ise, bozulmalar başlamaktadır.
Letiküler bulut neden hareketsiz durmaktadır?
Çünkü hava dalgasının konumu her zaman aynıdır. Bir yandan bulut sürekli beslenmektedir. Diğer yandan ise, yok edilmektedir. Aynı şekilde hareketsiz duruyor gibi de görünmektedir. Bu tür bulutların görünümü, havada oldukça yüksek bir nem içeriği ve atmosferde en az 24 km/s hızında güçlü bir yatay rüzgar olduğu anlamına gelmektedir.
