Dolu nedir?

Orta Çağ’da bile, insanlar yüksek bir sesin ardından dolu yağmurun ya hiç düşmediğini, ya da dolu taşların normalden çok daha küçük yere düştüğünü fark etmişlerdir. Dolunun neden ve nasıl oluştuğunu bilmeden, talihsizliklerden kaçınmak ve mahsulleri kurtarmak için savuma yapmaya çalışmışlardır. Ayrıca büyük buz topları olasılığına dair en ufak bir şüphede, çanları çalmışlardır. Hatta mümkünse toplar ateşlenmişlerdir.

Dolu tanesi

Dolu nedir?

Dolu, beyaz düzensiz üstleri olan küllü veya koyu gri renkli büyük kümülonimbus bulutlarında oluşan yoğun yağış çeşitlerinden biridir. Bu yağış tipinde opak buzdan küçük küresel veya düzensiz şekilli parçacıklar yere düşmektedir.

Bu tür buz kütlelerinin boyutu, birkaç milimetreden birkaç santimetreye kadar değişebilmektedir. Örneğin, bilim adamları tarafından kaydedilen en büyük dolu boyutu 130 mm, ağırlıkları ise yaklaşık 1 kg olarak kayda geçmiştir.

Bu yağış tipi oldukça tehlikelidir. Araştırmalar, Dünya üzerindeki bitki örtüsünün yılda yaklaşık %1’inin doludan öldüğünü ve dünyanın farklı ülkelerinin ekonomisine verdikleri zararın yaklaşık 1 milyar dolar olduğunu göstermiştir. Aynı zamanda dolunun geçtiği bölgenin sakinleri için de sorun yarattığı bilinmektedir. Büyük dolu taşları sadece mahsulü değil, aynı zamanda bir arabanın çatısını, evlerin çatısını delip geçme ve hatta bazı durumlarda bir kişiyi öldürme yeteneğine sahiptir.

park

Dolu Nasıl oluşmaktadır?

Bu tür yağışlar gündüzleri ve çoğunlukla sıcak havalarda düşmektedir. Bu yağış tipine şimşek, gök gürültüsü ve sağanak yağışlar da eşlik etmektedir. Ayrıca hortumlarla yakından ilişkilidir. Bu doğa olayı ya yağmurdan önce ya da zamanında gözlemlenebilmektedir. Ancak neredeyse hiçbir zaman sonra olmamaktadır. Böyle bir havanın nispeten kısa bir süre (ortalama olarak yaklaşık 5-10 dakika) sürmesine rağmen, yere düşen yağış tabakası bazen birkaç santimetre olabilmektedir.

Yaz dolusunu getiren her bulut birkaç buluttan oluşmaktadır. Ayrıca alt kısım dünya yüzeyinin altında bulunmaktadır. Bazen bir huni şeklinde uzayabilirken ve üst kısım beş kilometreyi önemli ölçüde aşan bir yüksekliktedir.

Dışarıda hava sıcak olduğunda, hava aşırı derecede ısınmakta ve içerdiği su buharı ile birlikte yükselmektedir. Bu durumda da hava yavaş yavaş soğumaktadır. Büyük bir yükseklikte ise, buhar yoğunlaşmaktadır. Bu nedenle ise yağmur, yeryüzüne dökülebilecek su damlalarını içeren bir bulut oluşturmaktadır.

Bu durum da inanılmaz ısı nedeniyle yukarı çekiş o kadar güçlü olabilmektedir. Ayrıca su buharı 2,4 km yüksekliğe çıkabilmektedir. Bu nedenle burada sıcaklıklar sıfırdan çok daha düşük olacaktır. Bunun bir sonucu olarak da su damlaları aşırı soğutulmaktadır. Aynı şekilde daha yükseğe çıkarlarsa da dolu taşları oluşturmaya başlamaktadır. Böyle bir buz kütlesinin oluşumu ise, genellikle yaklaşık bir milyon en küçük aşırı soğutulmuş damlayı almaktadır.

Dolunun oluşabilmesi için hava akış hızının 10 m/s’yi geçmesi ve hava sıcaklığının -20°, -25°C’den düşük olmaması gerekmektedir.

Su damlaları ile birlikte en küçük kum, tuz, bakteri vb. partikülleri havaya çıkarmaktadır. Bu durum da donmuş buharın üzerine yapışarak doluya neden olmaktadır. Bir kez oluştuktan sonra, buz topu yukarı hava akımında birkaç kez yukarı atmosfere yükselme ve buluta geri düşme yeteneğine sahiptir.

Bir buz paleti kesilirse, yarı saydam katmanlarla değişen şeffaf buz katmanlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla bir soğana benzediği de görülebilmektedir. Bir cumulonimbus bulutunun ortasında tam olarak kaç kez yükselip düştüğünü belirlemek için, sadece halkaların sayısını saymanız yeterlidir.

Böyle bir dolu havada ne kadar uzun süre uçarsa, o kadar büyümekte ve yol boyunca sadece su damlacıklarını değil, aynı zamanda kar tanelerini bile toplamaktadır. Böylece, yaklaşık 10 cm çapında ve neredeyse yarım kilogram ağırlığında bir dolu tanesi oluşabilmektedir.

Dolu

Hava akımlarının hızı ne kadar yüksek olursa, buz topu bulutun içinde o kadar uzun süre uçmakta ve o kadar büyük olmaktadır.

Hava akımları onu tutabildiği sürece dolu tanesi bulutun üzerinden uçmaktadır. Aynı şekilde buz belirli bir ağırlık kazandıktan sonra düşmeye başlamaktadır. Örneğin, buluttaki yukarı çekişin hızı yaklaşık 40 km/s ise, o zaman dolu tanelerini uzun süre tutulamamaktadır. Bu nedenle oldukça hızlı bir şekilde buluttan düşmesine neden olmaktadır.

Küçük bir kümülonimbus bulutunda oluşan buz toplarının neden her zaman dünyanın yüzeyine ulaşmadığı sorusunun cevabı ise basittir. Nispeten küçük bir yükseklikten düşerlerse, erimeye zamanları olmaktadır. Bunun sonucunda yağmurlar yeryüzüne düşmektedir. Bulut ne kadar kalınsa, o zaman buzun düşme olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle, eğer bulutun kalınlığı;

  • 12 km ise, bu tür yağış olasılığı %50’dir;
  • 14 km ise, dolu gelme olasılığı – %75;
  • 18 km ise, kuvvetli dolu kesinlikle düşecektir.

En çok nerede görülmektedir?

Böyle hava her yerden çok uzaklarda görülebilmektedir. Örneğin, tropikal ülkelerde ve kutup enlemlerinde, bu oldukça nadir bir olgudur. Dolu yağışı esas olarak dağlarda veya yüksek platolarda meydana gelmektedir. Burada dolunun oldukça sık görüldüğü alçak alanlar vardır. Örneğin, Senegal’de, sadece sık sık düşmekle kalmaz, aynı zamanda çoğu zaman bir buz yağışı tabakası birkaç santimetredir.

Kuzey Hindistan bölgeleri, istatistiklere göre her dört dolu tanesinden birinin 2,5 cm’den fazla olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca bu doğal olaydan (özellikle yaz musonlarında) oldukça fazla zarar gösterdiği de bilinmektedir.

En büyük dolu, XIX yüzyılın sonunda bilim adamları tarafından burada kaydedilmiştir. Dolu o kadar büyüktü ki 250 kişi yağıştan etkilenerek ölmüştür.

Çoğu zaman, dolu ılıman enlemlerde düşmektedir. Bunun nedeni büyük ölçüde denize bağlıdır. Aynı zamanda, su genişliklerinde çok daha az yaygınsa, o zaman yağmurlu dolu olacaktır. Aynı şekilde kıyıdan uzakta olduğundan çok daha sık düşmektedir.

Tropikalin aksine ılıman enlemlerde, alçak bölgelerde dolu yağışı yaylalardan çok daha fazladır. Ayrıca daha düzensiz bir dünya yüzeyinde de daha sık görülebilmektedir.

Dolu hala dağlık veya eteklik alanlara düşerse, tehlikeli olduğu ortaya çıkarmaktadır. Aynı zamanda dolu taşları son derece büyüktür. Bunun temel nedeni, sıcak havalarda buradaki rahatlamanın düzensiz bir şekilde ısınmasıdır. Bu buhar 10 km’ye kadar yükselten çok güçlü yukarı hava akımlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu doğa durumu, hava sıcaklığının -40 dereceye düşebileceği sebebine de bağlıdır. 160 km / s hızla yere düşen ve onunla bela taşıyan en büyük dolu bu şekilde oluşmaktadır.

Dolu

Kendinizi yoğun dolu yağışı altında bulursanız ne yapmalısınız?

Hava kötüleştiğinde ve dolu düştüğünde arabanın içindeyseniz, o zaman arabayı yolun kenarına yakın bir yerde durdurmanız daha iyi olacaktır. Ayrıca eğer mümkünse, aracların kapalı bir alana saklanması tavsiye edilmektedir.

Bu havalarda arabayı yağıştan korumak mümkün olmayabilmektedir. Bu nedenle aracın camlarından uzaklaşmanız tavsiye edilmektedir. Ayrıca yağışın etkisine göre ellerinizle veya kıyafetlerinizle gözlerinizi kapatmanız da mümkündür.

Dolu ile birlikte yağmur yağmaya başlayınca arabayı terk etmek kesinlikle imkansızdır. Ayrıca, bu doğa olayı (15 dakikadan uzun sürdüğünde) nadir olduğu için beklemek uzun sürmemektedir. Bir yağmur fırtınası sırasında içerideyseniz, pencerelerden uzaklaşın ve elektrikli cihazları kapatın. Çünkü bu durum da genellikle bir fırtınaya şimşek eşlik edecektir.

Böyle bir hava sizi yakaladıysa kendinize sığınacak bir yer bulmanız gerekmektedir. Ancak orada değilseniz, başınızı yüksek hızda düşen dolu tanelerinden kesinlikle korumalısınız. Böyle bir sağanak sırasında ağaçların altına saklanmamanız tavsiye edilmektedir. Çünkü büyük dolu taneleri dalları kırabilmekte ve düşerse sizi ciddi şekilde yaralayabilecektir.

Benzer konular