Basketbol en popüler top oyunlarından bir tanesidir. Amerika Birleşik Devletleri‘nde ortaya çıkan bu spor, günümüzde tüm dünyada yayılmıştır. Artık okullarda, üniversitelerde, sahalarda veya arkadaşlar arasında oynanabilmektedir. Ancak basketbolun gerçek kurallarını çok az sayıda insan bilmektedir.
Basketbol ve kısa tarihi
Amerika Birleşik Devletleri’nde XX yüzyıla kadar Amerikan futbolu en popüler spor olarak bilinmektedir. Rugby gibi oyunlar oyuncuların fiziksel gücü, hızı ve dayanıklılığının geliştirmesine izin vermektedir. Bu nedenle James Naismith, gücün değil çevikliğin ana parametre olduğu bir oyun yapmak istemiştir. Böylece basketbol 1891’de ilk olarak ortaya çıkmıştır. Aynı şekilde 1891’de, ilk basketbol kuralları James Naismith tarafından formüle edilerek ortaya çıkmıştır.
James, ilk basketbol kurallarının yaratıcısı olarak bilinmektedir. Sahanın karşıt uçlarına iki sepet koydu ve öğrencilere topu olabildiğince çok kez diğerinin sepetine atmalarını söylemiştir. İlk karşılaşma takımlardan birinin 1-0’lık galibiyetiyle sona ermiştir. O dönemde çocuklar sevdiler ve yakında ki herkese yeni spordan bahsetmeye başlamışlardır. Bununla birlikte oyun eğlenceden yoksundur. Çünkü oyunun ilk versiyonlarında itmek, topla koşmak, tekmelemek mümkündü.
Bunun üzerine James Naismith oyununu geliştirmeye devam etmiştir. Amacı topla fiziksel teması ve koşmayı yasaklayan temel kurallar eklemesi olmuştur. Zaten 1896’da takımlar ilk resmi maçları oynamaya başlamıştır. Bu dönemde ilk potalar ortaya çıkmıştır. Ayrıca ilk potalar yaklaşık üç metre yükseklikte yapılmıştır.
Bunun üzerine yaklaşık 50 yıl kadar basketbol dengesiz bir şekilde gelişmiştir. Ancak zamanla oyun kolejlerde ve üniversitelerde popülerlik kazanmaya başlamıştır.
1946’da Ulusal Basketbol Birliği (NBA) kurulmuştur. Ayrıca o dönemde oyun yeni bir seviyeye ulaşmıştır. Artık basketbol, Dünya ve Avrupa Şampiyonalarında yarışmaya başlayan ortaklardan ve eyaletlerden akreditasyon almaktadır. XX yüzyılın ortalarından bu yana, milyonlarca seyirci bu oyunun maçlarını takip etmektedir.
Basketbolun temel kuralları
Bu oyunun icadından bu yana, kurallar birçok kez değişmiştir. Ancak özü aynı kalmıştır. Basketbolda en önemli şey çeviklik ve dinamizmdir. Bu nedenle, rekabetçi oyunun temel ilkeleri tam olarak şu kavramlardır. Bunlar;
- Topla sadece ellerinizle etkileşime girebilirsiniz. Herhangi bir tekme, kuralların ihlali olarak kabul edilmektedir.
- Top potaya girdiğinde puan verilmektedir. Kısa mesafe atışları için iki, üç sayı alanından atılan bir basket için üç puan alınmaktadır. Ayrıca basket serbest vuruştan atılırsa bir puan verilmektedir.
- Oyun suresi 4 çeyrek sürmektedir. Her bölüm 12-15 dakika uzunluğunda olmaktadır.
- Çeyrekler arasında 2 dakika, maçın iki yarısı arasında 15 dakika ara vardır.
- 60 dakika içinde maç bitmezse, takımların dinlenmesine izin verilmektedir. Ayrıca buna istinaden bir uzatma (5 dakika) verilmektedir. Oyun kazananı belirlemek için gerektiği kadar oynanacaktır.
- Ekip 12 kişiden oluşmaktadır. Ancak sahada aynı anda sadece 5 kişi olabilmektedir. Gerisi koçun isteği üzerine değiştirilebilmektedir. Değiştirme sayısı ise, sınırsızdır.
- Oyun, topun sahanın ortasına atılmasıyla başlamaktadır. Kural ihlali veya çeyreğin sonunda maç durdurulabilmektedir.
Bunlar oyunun kısa ve genel kurallarıdır. Ancak basketbol çok dinamik bir oyundur. Bu nedenle zamanla ilgili birçok kural vardır. Oyuncuların kuralları çiğnemek için 5 ila 6 fırsatı vardır (faul alır). Limit aşılırsa, hakem oyuncuyu sahadan çıkartmaktadır.
Teknik yönler ve özellikler
Eskiden hem açık havada hem de kapalı alanda basketbol oynamak mümkündü. Ancak artık FIBA ve NBA resmi maçların sadece kapalı salonlarda yapılmasına müsaade etmektedir. Kuruluşların oyunun tüm özellikleri için katı gereksinimleri vardır. Bir NBA maçına ev sahipliği yapmak için stadyumun nasıl olması gerektiği şu şekildedir;
- Tavan yüksekliği 7 metre.
- Sahanın boyutu 15×28 metredir.
- Hava koşullarının oyuna müdahale etmesini engelleyen bir çatı bulunmalıdır.
Ayrıca dernek, Pota ve yüksekliği konusunda ayrı gereksinimleri ortaya koymaktadır. Resmi oyunlar için aşağıdaki gereksinimler karşılanmalıdır;
- Pota alanı 180 x 105 cm olmalıdır.
- Sepet yüksekliği 305 cm.
- Sepet, Potadan 5 cm uzaklıkta bulunur.
Alanın işaretlenmesi de tartışılmaktadır. Eğer bakarsanız, öğelerin boyutları yanlış görünecektir. Bazı rakamlar bir yönde veya diğerinde yuvarlanabilmektedir. Örneğin bazı liglerde sadece 2’ye 1 m’lik bir pota olabilmektedir. Bunun nedeni, Amerikan sayı sisteminin inç ve fitlere dayanmasından ibarettir. Basketbol doğduğunda kimse başka ülkeleri düşünmemiştir. Dolayısıyla aşağıdaki biçimlendirme parametreleri farklılık gösterebilmektedir.
- 15 x 28 metre ölçülerinde yüz hatları.
- 14 metrelik alana orta çizgi çizilmelidir.
- Hakemin topu atması için ortasına bir daire çizilmektedir. Çapı ise, 3.6 metredir.
- Bölge ve 3 puan için çizgileri potanın yanında bulunmaktadır. 2,99 metrelik çizgiler, hangi vuruşların yakın ve hangilerinin uzun olduğunu belirlemeye yardımcı olmaktadır.
- Potaların yakınındaki dairelerin yarıçapı 1,8 metredir. Bunun dışında serbest atışlar da bu noktadan yapılmaktadır.
Temel kavramlar ve terimler
- Top sürme, bir tür “sektirme” tarzında top sürmektir.
- Serbest atış çizgisi – Potanın çevresindeki dikdörtgen bölgedir.
- Dip çizgisi – potanın altında ki çizgidir.
- Basketbolcu, takımınızdaki bir oyuncudur.
- Orta daire – oyun süresinin başlangıç noktasıdır.
- Zil, hakemlere bir faul ve kural ihlalini bildiren bir sirendir.
- Ölü top – oyunda bir kesinti.
- Crossover – topun yönünde keskin bir değişiklik.
Basketbol topu parametreleri
Top ayrıca belirli bir ağırlık ve boyutta olmalıdır. Özellikleri şu şekildedir;
- Erkekler için 560 ila 650 gram ağırlığında 76-78 cm’lik bir kabukla birlikte yapılmaktadır.
- Kadınlar için çevre 72 ila 74 cm arasındadır. Bir kadın basketbolunun ağırlığı 510 ila 567 gram arasındadır.
- Çocuklar için çevre: 69 – 71 cm, ağırlık 47 – 50 gram aralığında yapılmaktadır.
Çocuk topunun çok hafif ve esnek olması her iki takımın da rahat bir şekilde basketbol oynamasını sağlamaktadır.
Teknik yönler katıdır. Ancak yalnızca profesyonel düzeyde oynamak için gereklidirler. Amatör ve okul için potalarla donatılmış oyun alanları uygundur. Dünya standartlarında sporcular da bu koşullarda antrenman yapmaktadırlar.
Basketbol oyun unsurları
Basketbolun ortak unsurları vardır. Bunlara taç, pas, atış, blok denmektedir.
Taç
Oyunun başında ve top saha dışına çıkarsa yapılmaktadır. Bu element en iyi şekilde iyi bir fiziğe ve pasa sahip bir oyuncu tarafından gerçekleştirilmektedir. Kazanılan bir top veya sürpriz servis erken bir gole yol açabilmektedir.
Pas
Yerdeyseniz veya dripling yapıyorsanız pas yapılabilmektedir. Basketbolda fiziksel temas yoktur. Bu nedenle tüm oyun bu unsur üzerinden inşa edilmiştir. Takım arkadaşlarınızı anlamak ve keskin paslar vermek önemlidir. Ayrıca bu oyunda bireysel paslar çok nadir görülmektedir. Çünkü oyunun kendisi sık paslara elverişlidir.
Atış
Oyuncu bunun doğru an olduğunu düşünüyorsa, topu çembere atmaktadır. Yakın bölgeden atış için takım 2, uzak bölgeden 3 puan almaktadır. Atışlar ceza sahasından yapılırsa bu 1 puan getirmektedir. Atış yapmanın anahtarı, geçmek için başka seçenek kalmadığından emin olmaktır. Oyuncu, atış için en uygun pozisyonda olduğunu fark ederse, basket atmaya çalışmaktadır.
Blok (Engelleme)
Bir takım savunma yapıyorsa, oyuncuya geçiş şansı vermemekte veya blok koyabilmektedir. Ev sahibi rakibi potaya yaklaştırmaya çalışmamaktadır. Topu durdurmak her zaman mümkün değildir. Yani pota çemberine yaklaşımlarda oyuncular blok yapmaya çalışmaktadır. Bir kişi topu attığında, rakiplerin elleri kalkmakta ve savunma yapmaktadır. Ayrıca bu sırada defans oyuncusu topun yükseklik kazanmasına izin vermemek için bloğu mümkün olduğunca erken koymaya çalışmaktadır.
Basketbolda kural ihlalleri ve cezalar
Basketbol, kurallar açısından en sıra dışı oyunlardan bir tanesidir. Futbol, ragby, hokeydeki ihlaller herkes için açıksa, basketbolun kendi zaman çerçevesi vardır. Hakem bir oyuncuyu aşağıdakiler için cezalandırabilmektedir. Bunlar;
- 3 saniye. Oyuncu, potanın altındaki alanda üç saniyeden fazla zaman harcamamalıdır. Bu oyuncu bir hücum oyuncusu ise, top defans oyuncularına verilmektedir. Oyuncu savunmadan ise serbest atışlar atanmaktadır.
- 8 saniye. Bir oyuncunun bu süre içinde topu kendi yarı sahasından çıkarmak için zamanı yoksa, kural ihlali sayılmaktadır. Bu, topun diğer takıma gideceği anlamına gelmektedir.
- 24 saniye. Ringin altında 3 saniye kalınabilmektedir. Ancak rakip sahada oyuncular en fazla 24 saniye kalabilmektedir. Hücum bu süre içinde tamamlanmazsa top rakiplere geçmektedir.
- 5 saniye pasiflik. Bir oyuncu rakibinin sıkı vesayeti altındaysa ve pas yapamıyorsa veya dripling yapamıyorsa, 5 saniye sonra kendisine bir ceza verilmektedir.
Ayrıca, yukarıda belirtildiği gibi, oyuncuların rakibin kollarından vurması, itmesi, elleriyle tutması, ayaklarına basması, bacağıyla buluşması (hem düz hem de dizden bükülü) yasaktır. Bu tip her ihlale faul denmektedir. Bir oyuncu 5 faul alırsa, oyundan diskalifiye edilmekte ve bir sonraki maçta yer alamamaktadır.
Olası taktikler
Basketbolu kazanmak için iyi bir strateji geliştirmek gerekmektedir. Her seviyeden takıma uyacak oldukça çok yönlü olan taktikler vardır. Örnekler şu şekildedir;
- Üçlük atmak için oyun. Takım hücum etmeye başladığında bir oyuncu ceza sahasının kenarına gider ve üç saniye boyunca bölgeye yaklaşmaya çalışır. Oradan, topu önceden koşmayan ve üçlük çizgisi yakınında bulunan oyuncuya pas vermektedir. Bu oyuncu üçlük çizgisinde ki herhangi bir serbest oyuncuya olabilmektedir. Diyagramda bu kombinasyon, 4-2-3 oyuncuları arasındaki paslarla temsil edilmektedir.
- İki sayı. Bir oyuncu bölgeye girer ve hemen geri adım atar. Bu sırada ringe çıkan bir ortak tarafından desteklenmektedir. Ancak ilk oyuncunun birkaç rakibin saldırısına dayanacak kadar güçlü olması ve ikincisinin yeterince hünerli olması gerekmektedir.
- Girdap. Top saha dışından ceza sahasına doğru atılır. Orada, yakın mesafeden iki oyuncu birbirlerine pas vermelidir. Sadece yerlerini döndürmeleri gerekmektedir. Rakip genellikle böyle bir durumda faul yapmaktadır. Oyuncular kazanmak için yeterli olan 1 veya 2 ceza puanını almaya çalışırlar.
