Oksitosin, çoğu zaman haksız yere kardeşleri olan vazopressin ve endorfinin gölgesinde kalan bir hormondur. Ama bizim için de çok önemli bir hormon olarak dikkat çekmektedir. Onun işi olmasaydı, belki de doğmazdık bile!
Oksitosin nedir? Nasıl keşfedilmiştir?
Oksitosin, adı Yunancadan “hızlı doğum” olarak çevrilen bir hormondur. Uterusun düz duvarının kasılmasını uyarmadaki önemli yeteneği nedeniyle bu şekilde adlandırılmıştır. Doğal olarak, faaliyetleri sadece doğumla ilgili değildir. Çok geniş alanlarda da var olmaktadır.
Bu arada, oksitosinin sentezlenmesi ve ardından hipofiz bezinin arkasına yolculuğuna başlamasıdır. Orada birikmekte ve daha sonra kana taşınmaktadır. Ayrıca kandan zaten vücudumuzun dokularına girebilmektedir.
Oksitosin, Henry Hallett Dale’in araştırması sayesinde keşfedilmiştir. Tabii ki, böyle bir katkı için bilim adamı Nobel Ödülü‘nden kaçamamıştır. Ayrıca 1936’da onu fizyoloji veya tıpta Otto Loewy ile paylaşmışlardır.
1955’te oksitosin, Nobel Ödülü’nü hormonun amino asit dizisini tanımlayabilen ve daha sonra başarılı bir şekilde sentezleyebilen başka bir bilim insanı tarafından da tespit edilmiştir. Bu kişi Vincent du Vigno olarak bilinmektedir. Böylece oksitosin, yapay olarak sentezlenen ilk polipeptit hormonu olmuştur.
Oksitosinin yapısı nasıldır?
Oksitosinin kimyası nispeten basittir. Bu bir peptit hormonudur. Ayrıca sadece dokuzlar da amino asitten oluşmaktadır. Dizileri özellikle ilgilenenler için: Cys-Tyr-Ile-Gln-Asn-Cys-Pro-Leu-Gly. Ayrıca amino asit kısaltmalarını unutanlar veya henüz bilmeyenler için oksitosin dizisinin tam versiyonunu: sistein – tirozin – izolösin – glutamin – asparajin – sistein – prolin – lösin – glisin.
Oksitosinin yapısal olarak vazopressine çok benzer olduğuna dikkat edilmelidir. İki kardeş gibi, transkripsiyon işleminin ayrı ayrı gerçekleşmesi dışında, kromozomun aynı yerinde bulunurlar. İkisinin amino asit dizileri de iki pozisyonda farklılık göstermektedir. Bu nedenle vücut üzerindeki etkileri birçok yönden benzersizdir.
Fonksiyonları nelerdir?
Oksitosinin önemli işlevleri, laktasyonun düzenlenmesi ve düz uterus duvarının kasılmasıdır. Bunun dışında elbette sosyal davranışlarımızda da büyük rol oynamaktadır.
Laktasyon, emziren bir anne tarafından sütün oluşumu, birikmesi ve atılması sürecidir.
Anneler için bebekler de;
Bildiğiniz gibi doğum çok acı verici bir olaydır. Buna rağmen, doğum yapan kadın bebeğin ağlamasını duyar duymaz ve çocuğu kucağına alır almaz bütün ıstırabı bir anda unutulmaktadır. Görünüşe göre vücut benzeri görülmemiş bir yük yaşanmaktadır. Neden acı çekmenin nedeni için herhangi bir korku veya tiksinti hissedilmemektedir? Her şey vücudumuzun ana diplomatı, oksitosin ile ilgilidir.
Doğum sırasında oksitosin seviyelerinde özel bir artış olmaktadır. Bu sırasıyla stresin ve korkunun azalmasına, anne ve çocuk arasında olumlu bir sosyal bağ kurulmasına ve hafızada sabitlenmesine katkıda bulunmaktadır.
Bağlanma hormonu
Oksitosin, bağlanma hormonu olarak adlandırılabilmektedir. İhanet durumunda bile güvenin artmasını ve korunmasını etkilemektedir. Ayrıca seçici olarak hafızayı da etkileyebilmektedir. Bununla birlikte, Oksitosinin etkisi nedeniyle sosyal uyaranlara tepkilerimiz değişebilmektedir. Dopamin ile ortak eylemleri, olumlu duygusal etkileşimlerin değerlendirilmesini etkilemektedir. Çalışmalarının görsel örnekleri her zaman bize bulabilmektedir. Bir keresinde iki arkadaş kavga ettiler, bu yüzden konuşmayı bıraktılar. Bununla birlikte ne olursa olsun, olumsuz anılar yavaş yavaş hafızalarından silindi. Bu yüzden de birlikte geçirilen yılların izlenimleri son derece hoş kalmıştır.
Ek olarak, bazı çalışmalar oksitosinin yeme ve cinsel davranışların düzenlenmesinde, CNS’nin bağışıklık fonksiyonlarındaki önemini göstermiştir.
Hayatta huzur yok
Güzel bir tablo ortaya çıkıyor gibi görünmektedir. Ancak oksitosin kendi kendine çalışmaktadır. Bu nedenle de, herkesle ilişkiler düzelmekte ve anneler çocukları sevmektedir. Ayrıca çiftler birlikte yaşamakta ve arkadaşlar iletişim kurmaya devam etmektedir. Görülmesi gereken bir manzara değil midir? Ama o zaman neden insanlar hiç kavga etmemektedir? Diğer grupların üyelerine de aynı samimiyeti gösterdiğimizde neden kınanıyoruz?
İnanması zor ama oksitosin de yukarıdakilerin hepsinde rol oynamaktadır. Eyleminin aynı zamanda ters bir etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre arkadaşlar, ortaklar, aile üyeleri vb. arasında “sıcak” ilişkiler kurmanın yanı sıra, farklı grupların temsilcileri arasında güvensizlik ve daha sonra düşmanlık da yaratabilmektedir. Kısaca kendisi için “mutluluk hormonu” da denmektedir.
Ancak, böyle bir öfkenin yalnızca tehdit edildiğinde, yani “bizimkileri” “yabancılardan” korurken ortaya çıktığını düşünmeye değeceketir. Hareketi, bedeni can sıkıntısından veya zarar verme arzusundan böyle saldırmaya zorlanamamaktadır.
Ek olarak, araştırmalar oksitosin seviyeleri yükseldiğinde kaygının da ortaya çıkabileceğini göstermiştir. Bu olayların kendi başına farklı bir açıklaması vardır. Hormonun küçük bir kısmı, terminal stria yatağının çekirdeğinde, yani beynin strese verilen tepkilerden sorumlu bölgesinde üretilmektedir.
Oksitosin neden salınmamaktadır?
Oksitosin salınmazsa, işlevlerini yerine getirecek kimsenin olmayacağı mantıklıdır. Buna göre, bu peptit hormonunun üretimi bozulursa, sosyal temaslarda zorluk yaratan patolojiler ortaya çıkacaktır. Bunların en önemlileri ve iyi bilinenleri otizm ve majör depresif bozukluktur.
Otizmli çocuklarda, sağlıklı çocuklara göre kanda oksitosin içeriği daha düşüktür. Ayrıca yıllar geçtikçe miktarı artmamaktadır. Durum depresyonda da aynıdır. Ayrıca doğumdan sonra kadınların kanındaki düşük oksitosin seviyeleri doğum sonrası depresyonla ilişkilendirilmiştir.
Bazen depresyona, bir kişinin uyku sırasında obsesif bacak hareketlerinden rahatsızlık duyduğu ve uyanıkken uzun, anlamsız hareketler için istek duyduğu bir rahatsızlık olan huzursuz bacak sendromu eşlik etmektedir.
Oksitosinin yeme davranışının düzenlenmesiyle de ilişkili olduğunu hatırlamakta fayda vardır. Bazı araştırmalar, üretimindeki bozukluklarla birlikte kilo sorunlarının da ortaya çıktığını göstermiştir. Örneğin aşırı durumlarda anoreksiya nervoza, bulimia nervoza, irritabl ve bağırsak sendromu olabilmektedir. Ancak bu sıkıntılara neden olanın hormon seviyesinin düşmesi mi olduğunu tam olarak cevaplamak henüz mümkün değildir.
Herhangi bir şeyi iyileştirebilir mi?
Mantıklı bir soru, çünkü şimdiye kadar sadece eksikliğinin yol açtığı sorunlar anlatılmıştır. Dedikleri gibi, kırmak inşa etmek değildir. Peki bu hastalıkları oksitosin ile tedavi etmek mümkün müdür?
Çeşitli hayvan çalışmaları oksitosinin antidepresan etkisini ortaya koymuştur. Teorik olarak sadece depresyon durumlarında değil, şizofreni ve anksiyete bozukluklarının tedavisinde de kullanılabilmektedir. İyi haber şu ki, oksitosinin otizm tedavisinde herhangi bir yan etki göstermediği, denemeler sırasında hastaların sosyal davranışlarında iyileşmeler olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte, etkiler kişiden kişiye farklılık göstermiştir.
Ayrıca hayvanlarla yapılan deneylerden sonra, hormonumuzun çeşitli bağımlılıkların tedavisinde faydaları hakkında sonuca vardık. Terapötik etkisi, fiziksel semptomları hafifletmekten, duygusal stresi azaltmaktan ve bağımlının sosyal bağlarını yeniden kurmaya yardımcı olmaktan ibarettir. Bu durum, aynı zamanda vücudun bağımlılık konusuna karşı direncini ortadan kaldırmaya da yardımcı olabilmektedir. Bir kişi tabiri caizse “temiz” olacaktır.
Ancak bunlar hala sadece iyimser teorilerdir. Oksitosinin bu problemler üzerinde kanıtlanmış spesifik bir etkisi yoktur. Ayrıca yan etkiler daha sonra da tespit edilebilmektedir. Zihinsel bozuklukların ve bağımlılıkların ne kadar ciddi olduğunu unutmayın. Bu nedenle durumu ağırlaştırmamak önemlidir. Çünkü bu tıbbın ana ilkesidir.
Eksik hormon
Sen kimsin: erkek mi kadın mı? Bir sonraki gerçeğin ardından ne kadar üzüleceğiniz, cevabınıza bağlıdır.
Böylece, yaşlandıkça vücuttaki oksitosin konsantrasyonunun düştüğü ortaya çıkmıştır. Ancak korkmayın: belki hayat hüzünlü ve gri olmaz, ancak yaşlandıkça, toplumla çok yakından ilgili olmayan başka neşe kaynakları buluruz.
Ama hepsi bu kadar değil. Şaşırtıcı bir şekilde, zaten ergenlik döneminde oksitosin içeriğinde cinsiyet farklılıkları ortaya çıkmaktadır. Yani erkeklerde bu hormonun seviyesi kızlara göre daha düşük olmaktadır. Ayrıca yaşam boyunca, onlar (farklılıklar) hiçbir yerde kaybolmazlar. Öte yandan, erkeklerin ve kadınların stresli durumlara karşı olağan tepkileri arasında bir farka neden olabilmektedir. Hanımlar böyle zamanlarda çevrelerinden rahatlık ve destek isterken, beyler ilk etapta arkadaşlarının onayını istemeden kendilerini savunmaya (veya kaçmaya) eğilimlilerdir.
Sonuç olarak;
Öğrendiğimiz gibi, oksitosinin etkisi oldukça belirsizdir. Bir yandan, tek bir işlevi vardır. Diğer yandan, içimizde “bizim” sevgisini ve “yabancıları” reddetmek vardır. Bu arada, bu tutuma dar görüşlü fedakarlık da denmektedir. Ayrıca büyük olasılıkla, bu tür davranışların sadece insanlar arasında değil, aynı zamanda tarih boyunca tüm hayvanlar arasında yaygın olmasının ana nedenlerinden biri de oksitosindir.
Öte yandan, bu gerçek, oksitosinin çeşitli hastalıklar için bir ilaç olarak çalışmasının anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Örneğin, daha önce bahsedilen otizm. Bir kişinin nasıl davranacağını tahmin etmek imkansızdır. Belki ve ancak daha nazik olacak ve iletişim kurması daha kolay hale gelecektir. Ya da belki tam tersi olacaktır. Başkalarını düşman olarak algılayacak ve sadece kendisine zarar verecektir.
Bu zaten bir tahmin oyunudur ve tıpta bu elbette hoş karşılanmamaktadır.
