Paralimpik olimpiyat oyunları ile engellilerin katılabileceği sporların ortaya çıkışı, fiziksel engelli insanlarla ilgili asırlık klişeleri ortadan kaldırmıştır. Omurilik yaralanmalı hastaların rehabilitasyon sürecine sporu ekleyen İngiliz beyin cerrahı Ludwig Guttman‘ın adı ise, bu spor müsabakalarında kurucusu olarak geçmektedir.
Paralimpik olimpiyat oyunları hakkında tarihi bilgiler
Engelliler için olimpiyat oyunları dünyada neredeyse olimpiyatların kendisi kadar olağanüstü kabul edilmektedir.
Paralimpik olimpiyat oyunlarında yarışan fiziksel engelliler sporun başarılı bir yaşam için koşullar yarattığını, zihinsel dengeyi geri kazandırdığını ve fiziksel engelleri ne olursa olsun tam bir yaşama dönmelerini sağladığını pratikte kanıtlamaktadır.
Dünya Savaşı sırasında(1948 yılında) Ludwig Guttmann tekerlekli sandalye sporcuları için ilk okçuluk yarışmasının yapıldığı İngiltere’nin Aylesbury kentindeki Stoke Mandeville hastanesi’nde omurga yaralanma merkezi’ni kurmuştur. 16 felçli kadın ve erkekten oluşan bir grup engelli, eski askeri personel, spor tarihinde ilk kez spor malzemeleri resmen kullanılmıştır.
1952’de eski Hollanda askeri personeli bu akıma katılmış ve dolayısıyla yine bu tarihte uluslararası Kas-İskelet Engelliler Spor Federasyonu kurulmuştur.
1956’da Ludwig Guttmann, sporcular için bir tüzük geliştirmiştir. Ayrıca engelli sporunun daha da geliştirilmesi gerektiğinin temeli oluşturulmuştur.
1960 yılında, Dünya Askeri Personel Federasyonu’nun himayesinde, ilk kez engelliler için sporun sorunlarını incelemek üzere uluslararası çalışma grubu oluşturulmuştur.
1960 yılında Roma’da ilk Uluslararası Engelliler Yarışması düzenlenmiştir. Ayrıca ilk oyunlara 23 ülkeden 400 engelli sporcu katılmıştır.
1964 yılında, 16 ülkenin katıldığı Uluslararası Engelliler Spor Örgütü kurulmuştur.
1964’te Tokyo’da 7 spor dalında yarışmalar yapılmış ve ilk yarışma bayrağı, o zaman resmen kaldırılmıştır. İlk musabakaların gerçekleşmesi ile, ilk marş çalınmış ve oyunların resmi amblemi ortaya çıkmıştır. Zihni, bedeni, kırılmamış ruhu simgeleyen kırmızı, mavi ve yeşil yarım küreler, dünya Paralimpik hareketinin grafik sembolü haline gelmiştir.
1972 yılında Toronto’da düzenlenen paralimpik olimpiyat oyunları 44 ülkeden ve binden fazla engelli yarışmacının katılımına sahne olmuştur. Bu dönemde sadece tekerlekli sandalyeli engelli sporcular yarışmaya katılmışlardır. Ancak 1976’dan beri omurilik yaralanmalı sporcular da ve diğer yaralanma gruplarından katılan yarışmacılar da farklı kategoriler ile birlikte turnuvaya katılmaya başlamışlardır.
Sonraki her oyunla birlikte katılımcı sayısı artarak, katılan ülkelerin cografyası genişlemiştir. Ülke sayısının artması da kendisi ile birlikte spor dalı sayısının artmasına neden olmuştur. 1982’de, Engelliler için Dünya Spor Örgütü Uluslararası Koordinasyon Komitesi olan Paralimpik Oyunların genişlemesine katkıda bulunan bir organ ortaya çıkmıştır. On yıl sonra, 1992’de Uluslararası Paralimpik Komitesi (IPC) onun harfleri olarak belirlenmiştir. Günümüzde ise Uluslararası Paralimpik Komitesi 162 ülkeyi temsil etmektedir.
Paralimpik olimpiyat oyunlarında yarışan engellilerin sporu dünya çapında önem kazanmaktadır. Fiziksel engelli sporcuların başarıları akıllara durgunluk vermektedir. Bazen Olimpiyat rekorlarına yaklaşmaktadırlar. Aslında engelli sporcuların katılmadığı ünlü ve popüler tek bir spor dalı kalmadı. Paralimpik sporcuların sayısı giderek artmaktadır.
1988’de Seul’deki Oyunlarda, engelli sporcular Olimpiyatlara ev sahipliği yapan şehrin spor tesislerine erişim hakkını aldı. Bu tarihten itibaren, Olimpiyat Oyunlarından sonra her dört yılda bir düzenli olarak sağlıklı Olimpiyatçıların yarıştığı aynı arenalarda yarışmalar yapılmaya başlandı.
Paralimpik Olimpiyat Oyunları içeriğinde ki spor dalları
Okçuluk
İlk organize yarışma 1948’de İngiltere’nin Mandeville kentinde yapılmıştır. Günümüzde ise oyunların gelenekleri, tekerlekli sandalye kullanıcılarının da yer aldığı düzenli yarışmalar ile sürdürülmektedir. Bu tür yarışmalarda kadınlar ve erkekler kategorileri bakımından ayrılmışlardır. Ayrıca bu sporda engelli sporcuların elde ettiği olağanüstü sonuçlar, bu tür yarışmaların önemli potansiyeli olduğunu göstermektedir. Uluslararası Paralimpik olimpiyat oyunları programı tekler, çiftler ve takım yarışmalarını içermektedir. Değerlendirme ve puanlama prosedürleri ise, Olimpiyat Oyunlarında kullanılanlarla aynıdır.
Atletizm
Paralimpik olimpiyat oyunlarının atletizm programı en geniş yarışma türlerini içermektedir. Bunun başlıca nedenleri arasında 1960 yılında Uluslararası Paralimpik Oyunları programına eklenmesidir. Çünkü bu eklenme ile, çok çeşitli sağlık bozuklukları olan sporcular atletizm yarışmalarına katılabilme hakkına sahip olmuşlardır. Tekerlekli sandalye kullanıcıları, protezciler ve körler için farklı kategorilerde yarışmalar düzenlenmektedir. Tipik olarak, atletizm programı bir parkur, fırlatma, atlama, pentatlon ve maraton içemektedir. Sporcular fonksiyonel sınıflandırmalarına göre yarışmaktadırlar.
Bisikletçilik
Bu spor, Paralimpik olimpiyat oyunları tarihindeki en yenilerden biridir. Seksenlerin başında ilk kez görme engelli sporcuların katıldığı bir yarışma olarak düzenlenmiştir. Bununla birlikte, 1984’te, felçli sporcular ve ampute’ler de Uluslararası Engelliler Oyunlarında yarışmışlardır. 1992 yılına kadar, listelenen grupların her biri için ayrı ayrı Paralimpik bisiklet yarışmaları düzenlenmiştir. Barselona’daki Paralimpik Oyunlarında her üç grubun bisikletçileri hem özel bir parkurda hem de pistte yarışmıştır. Bisikletçiler için yarışmalar hem bireysel hem de gruplar halinde olabilmektedir. Takımlar tek ülkeden gelen üç bisikletçiden oluşan gruplar halinde katılım sağlamaktadır. Zihinsel engelli sporcular standart yarış bisikletlerini ve bazı sınıflarda üç tekerlekli bisikletleri kullanarak yarışmaktadırlar. Bu dalda görme engelli sporcular, gören bir takım arkadaşıyla eşleştirilmiş bisikletlerle yarışabilmektedir. Son olarak, ampute engelli bisikletçiler, özel olarak hazırlanmış bisikletlerle bireysel olarak yarışmaktadırlar.
Binicilik yarışmaları
Engellilere, felçlilere, amputelere, kör ve görme engellilere, zihinsel engellilere açık bir spor dalıdır. Ayrıca bu gibi yarışmalar sadece yaz oyunlarında yapılmaktadır. Binicilik yarışmaları sadece bireysel sınıflar ile yapılmaktadır. Sporcular, hız ve hareket yönünün değiştiği kısa bir mesafe koşma becerileri gibi nedenlerden dolayı paralimpik oyunlarda ayrı bir sınıflandırmaya göre gruplandırılmaktadır. Bu gruplar arasında en iyi sonuçları alan ise kazananı belirlemektedir.
Eskrim
Tüm sporcular yere sabitlenmiş tekerlekli sandalyelerde yarışmaktadırlar. Bununla birlikte, bu sandalyeler eskrimciler için önemli bir hareket özgürlüğü sağlamakta ve hareketleri geleneksel yarışmalarda olduğu kadar hızlı olmaktadır. Tekerlekli sandalye eskrim oyununun kurucusu, 1953 yılında bu sporun konseptini formüle eden Sir Ludwig Guttmann olarak kabul edilmektedir. Ayrıca kendisi Eskrim dalının 1960 yılında Paralimpik Oyunlar programına katılması konusunda öncülük yapmıştır. O zamandan beri, kurallar degişikliğe ugramış olsa da günümüzde ki hali tekerlekli sandalyelerin zemine bağlanmasını gerektirmiştir.
Judo
Paralimpik judo ile geleneksel judo arasındaki tek fark ise, minderlerde müsabaka alanını ve bölgelerini gösteren farklı cizgiler bulunmasıdır. Judocular ana ödül için yarışırlar. Ödül ise, altın madalya’dır. Oyunun kuralları Uluslararası Judo Federasyonu’nun kuralları ile aynıdır. Judo, 1988 Paralimpik Oyunlarına turnuvalara dahil edilmiştir. Dört yıl sonra ise, Barselona’daki oyunlarda, bu tür yarışmalara 16 ülkeden 53 sporcu katılmıştır.
Halter
1992 yılındaki Barselona’daki Paralimpik Olimpiyat Oyunları, bu sporun gelişiminin başlangıç noktasıdır. Bunun başlıca nedeni ise 25 ülkenin spor delegasyonlarının halter müsabakaları sunmasıdır. 1996 yılında ki Atlanta Oyunları’nda ise, sporcu sayıları ikiye katlanmıştır. Ayrıca bu yarışma da toplam 58 katılımcı ülkesel olarak kayıtlara geçmiştir. 1996 yılından bu yana katılımcı ülke sayısı giderek artmaktadır.
Günümüzde ise beş kıtada 109 ülke Paralimpik Halter yarışmalarına katılmaktadır. Ayrıca paralimpik halter programı, kadın ve erkek olmak üzere 10 ağırlık kategorisinde yarışan tüm engelli grupların katılımı ile gerçekleşmektedir. Kadınlar ilk kez 2000 yılında Sidney’deki Paralimpik Oyunlarında yarışmalara katılmışlardır. İlerleyen yıllarda ise, kadınlar dünyasını 48 ülke temsil etmeye başlamıştır.
Çekiç
Atış yarışmaları tüfek ve tabanca sınıflarına ayrılmaktadır. Ayrıca engelliler için yarışma kuralları Uluslararası Engelli Atıcılık Komitesi tarafından belirlenmektedir. Bu kurallar, farklı sağlık koşullarına sahip sporcuların takım ve bireysel yarışmalarda yarışmalarına izin veren fonksiyonel bir sınıflandırma sistemi tarafından yönetilmektedir. Bunun başlıca nedeni ise, düzeyinde sağlıklı bir kişinin yetenekleri ile engelli bir kişinin yetenekleri arasındaki farklılıkların dikkate alınmasıdır.
Futbol
Paralimpik olimpiyat oyunlarında günümüzde Futbol müsabakalarına sadece erkek takımlar tarafından oluşmaktadır. Kural yapısı bakımından ise, FIFA Kuralları sporcuların sağlığına dayalı bazı kısıtlamalar ile uygulanmaktadır. Örneğin ofsayt kuralı uygulanmamaktadır. Aynı şekilde sahanın kendisi ve kale geleneksel futboldakinden daha küçük alanı kapsamaktadır. Bunların dışında ise, kenar çizgisinden taç atışı tek elle yapılmaktadır. Ayrıca her takımda en az 11 oyuncu bulunması gerekmektedir.
Yüzme
Bu spor programı, engellilerin fizik tedavi ve rehabilitasyon geleneğinden gelmektedir. Yüzme, tüm fonksiyonel kısıtlama gruplarındaki engelliler için mevcuttur. Tek koşul protez ve diğer yardımcı cihazların kullanımının yasaklanmasıdır.
Masa tenisi
Bu sporda oyuncuların her şeyden önce kanıtlanmış bir tekniğe ve hızlı reaksiyona sahip olmaları gerekmektedir. Bu nedenle sporcular, fiziksel sınırlamalarına rağmen, genel kabul görmüş oyun yöntemlerini kullanırlar. Paralimpik Oyunlarda masa tenisi yarışmaları iki türde yapılmaktadır. Tekerlekli sandalye yarışmaları ve geleneksel biçimde olmak üzere iki dalı içermektedir. Bu program, hem erkekler ve hem de kadınlar için bireysel ve takım yarışmalarını içermektedir. Bu sporun sınıflandırması, çeşitli engelli sporcuları içeren 10 fonksiyonel gruptan oluşmaktadır. Paralimpik masa tenisi yarışmaları, Uluslararası Masa Tenisi Federasyonu’nun kurallarına göre yönetilmesine rağmen, kullarında küçük değişiklikler bulunmaktadır.
Tekerlekli sandalye basketbolu
Bu spordaki ana yönetim organı, çeşitli engellilik derecelerine sahip oyuncular için sınıflandırmalar geliştirmektedir. Bu sınıflandırmalar ise, Uluslararası Tekerlekli Sandalye Basketbol Federasyonu (IWBF) tarafından belirlenmektedir. IWBF kuralları ise, geleneksel oyuna benzer şekilde değerlendirilerek, yarışmacıların sırasına göre potanın yüksekliğini belirlemektedir. Tekerlekli sandalye basketbolunun geleneksel basketbolla pek çok ortak yanı olmasına rağmen, kendine özgü bir oyun stili vardır. Ayrıca savunma ve saldırı, destek ve karşılıklı yardım ilkelerine göre yapılmalıdır. Tekerlekli sandalyelerin sahadaki hareketini düzenlemeye izin veren benzersiz top sürme kuralları, saldırıya özel bir benzersiz stil kazandırmaktadır. Böylece iki hücum oyuncusu ve üç defans oyuncusu aynı anda katılabilmektedir. Bu da oyunculara büyük bir hız kazandırmaktadır. Temel oyun stilinin “sepete geri dönmek” olduğu geleneksel oyunun aksine, tekerlekli sandalye basketbolunda, hücumcular sürekli ileriye doğru hareket ederek “sepete yüz yüze” oynanmaktadır.
Tekerlekli Sandalye Ragbisi
Tekerlekli sandalye ragbisi, basketbol, futbol ve buz hokeyi unsurlarını birleştirmektedir. Bir basketbol sahasında oynanır ve takımlar dört oyuncudan oluşurlar. Her takım en fazla sekiz yedek oyuncuya sahip olabilmektedir. Ancak oyuncuların sınıflandırılması fiziksel yeteneklerine göre yapılmaktadır.
Buna dayanarak, her birine 0,5 ila 3,5 arasında belirli sayıda puan atanır. Bir takımdaki toplam puan sayısı 8.0’ı geçmemelidir. Oyunda elle taşınabilen bir voleybol topu kullanılmaktadır. Top 10 saniyeden fazla tutulmamalıdır. Rakibin kale çizgisine vurduktan sonra puan kazanılmaktadır. Ayrıca oyun, her biri 8 dakika olan dört periyottan oluşmaktadır.
Tekerlekli sandalye tenisi
Tekerlekli sandalye tenisi ilk olarak 1992 yılında Paralimpik programında yer almıştır. Sporun kendisi 1970’lerin başında Amerika Birleşik Devletleri‘nde ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise gelişmeye devam etmektedir. Ayrıca oyunun kuralları, geleneksel tenis kurallarını kapsamaktadır. Buna istinaden sporculardan benzer becerilere sahip olması istenmektedir. Kurallar aralarında ki Tek fark, oyunculara ilki saha sınırları içinde olmak üzere iki kere çizgi dışına çıkışa izin verilmesidir. Aynı zamanda oyuna erişmek için sporcuya tıbbi olarak hareket kısıtlılığı teşhisi konmalıdır. Paralimpik Oyunlar, tekler ve çiftleri içermektedir. Paralimpik Oyunlara ek olarak, tenisçiler çok sayıda ulusal turnuvada yarışırlar. Her takvim yılının sonunda, Tenis Federasyonu şampiyonluk unvanı için yarışmacıları belirlemek için NEC alıntılarını, ulusal alıntıları ve diğer ilgili bilgileri gözden geçirmektedir.
Voleybol
Paralimpik olimpiyat oyunları voleybol şampiyonası oturarak ve ayakta olmak üzere iki kategoride yapılmaktadır. Böylece tüm fonksiyonel kısıtlamalara sahip sporcular Paralimpik Oyunlara katılabilmektedirler. Yüksek düzeyde ekip çalışması, beceri, strateji ve yoğunluk, kuşkusuz her iki yarışma kategorisinde de belirgindir. Çünkü geleneksel voleybol ile, paralimpik versiyonu arasındaki temel fark, oyunun daha küçük saha da oynanması yatmaktadır.
Çapraz kayak
Kayakçılar, 2 ila 20 km arasındaki mesafelerde klasik veya serbest stil binicilik ile bireysel ve takım etkinliklerinde yarışırlar. Görme bozukluğu olan sporcular ise, gören bir rehber sporcu ile birlikte katılabilmektedir.
Hokey
Buz hokeyinin Paralimpik Olimpiyat Oyunları versiyonu olan bu oyun ise, 1994 yılında ilk kez olimpiyatlarda yer almıştır. O zamandan beri de programlarındaki en muhteşem spor etkinliklerinden biri haline gelmiştir. Çünkü geleneksel buz hokeyinde olduğu gibi, her takımdan altı oyuncu, aynı anda sahada bulunmaktadır. Ayrıca yarışmacıların kızakları paten bıçakları ile donatılmıştır. Bunun dışında oyuncuların sahada demir uçlu çubuklar ile hareket etmeleri sağlanmıştır. Oyun, her biri 15 dakikalık üç devreden oluşmaktadır.
