İbn-i Sina kaderin keskin dönüşlerinin üstesinden gelme cesaretine sahip bir kişilikti. Vaiz oldu, dilenci oldu, şöhretinin zirvesindeydi ve sürgündeydi.
Descartes’tan beş yüzyıl önce şöyle demişti: “Düşünüyorum – öyleyse varım.”
Bilime hizmet etmek, her şeye gücü yeten zalimlerin önünde başını eğmemek demektir. Yüksek patronların servetinden ve şöhretinden bağımsız olmanıza izin vermiştir. Ayrıca 600 yıl boyunca 5 bölümden oluşan “Tıp kanunu” kitabı, Avrupa tıp üniversitelerinin öğrencileri için ana ders kitabı olmuştur.
Kara küllerden gök cisimlerine,
En bilge sözlerin ve eylemlerin sırlarını çözdüm.
Aldatmaktan kaçındım, düğümleri çözdüm,
Çözemediğim sadece ölümün düğümü
Çocukluk dönemi
Batı’da Avicena adıyla bilinen İbn-i Sina’nın tam adı Abu Ali Hüseyin ibn Sina’dır. Evrensel bilim adamı, filozof, doktor, şair, müzisyen, manevi akıl hocası olarak bilinmektedir. Kendisi 980 yılında Afshan şehrinde, zengin ve eğitimli bir ailede doğmuştur. Bilime ve felsefeye düşkün bir kişiliğe sahip olan İbn-i Sina’nın babasının mesleği, vergi tahsildarı olmasıdır. Bir süre sonra Buhara’ya terfi eder ve tüm aile, Samaniler döneminde yüksek kültür ve bilimin odak noktası olan şehre taşınırlar. Daha 5 yaşında olan İbn Sina, öğrenme arzusu gösterir ve olağanüstü bir hafızası olduğunu ortaya koyar. 10 yaşında Hafız olur. Yani Kuran’ı tamamını ezbere bilmektedir. Daha sonra dinleyenlerin en küçüğü olduğu fıkıh okumuştur. Ancak genç yaşına (12 yaşında) olmasına rağmen, yetişkinler bile İslam hukuku konusunda ona danışmaktaydı.
Daha sonra İbn Sina’nın babasının davetini kabul eden ve küçük bir maaş aldığı evinde yaşayan bilim adamı Ebu Abdallah Natili’nin rehberliğinde mantık, felsefe, geometri ve astronomi okumuştur. İbn Sina birkaç yıl boyunca Natili’den bilgi almıştır. Onunla Batlamyus, Aristoteles ve Öklid’in görüşlerini tartışırken onun argümanlarına meydan okumaktan korkmamıştır. İbn-i Sina daha sonra kendisi için “Soru soranların en iyisiydim” diye hatırlamaktaydı.
Aristoteles’in “Metafiziği” ile tanışana kadar ilimler İbn-i Sina’ya kolayca verilmiştir. Onun otobiyografi kitabını birkaç kez okumasına rağmen anlamını anlayamadığını not etmektedir. Aristoteles’in gördüğü şekliyle evrenin sistemi, ancak Farabi‘nin Metafiziği üzerine şerhler edindikten sonra İbn Sina için açıklığa kavuşmuştur.
Tıp
Daha sonra İbn Sina tıpla ilgilenmeye başlamıştır. Galen ve Hipokrat’ın eserleri ona referans kitaplar olmuştur. Kendisi Buhara’da tanınmış hakim ve doktor Kamari’nin öğrencisi olmuştur.
Bunun üzerine İbn Sina şöyle diyecektir;
Tıp çok kolay bir bilimdir. 16 yaşıma geldiğimde onu tamamen öğrenmiştim.
16 yaşındayken, hocası Kamari’nin bir konuda başarısız olması üzerine İbn Sina, Buhara Emiri’ni tedavi etmek üzere çağırılmıştır. Bu İbn-i Sina’nın iyileşmeye yol açan bir tedavi önermesi ile son bulmuştur. Ayrıca o andan itibaren genç hekim saray hekimi olmuştur. Bu da ona geniş saray kütüphanesine erişim sağlamıştır. Bu konu hakkında İbn-i Sina otobiyografisinde şöyle yazmıştır;
Tıp okumaya başladım, okumamı hastaların gözlemleriyle zenginleştirdim, bu da bana kitaplarda bulunamayan birçok tedavi yöntemini öğretti.
1008 yılında İbn Sina’nın ölçülü ömrü sona ermiştir. Bu, Gaznelilerin devletinin zirveye ulaştığı seçkin bir Türk devlet adamı ve komutanı olan İbn Sina’nın güçlü düşmanı Sultan Mahmud’un zamanıdır. O dönemde Sultan Mahmud, Gazne’nin başkentini Buhara’da, eşit parlak bir şehir yapmayı amaçlamıştır. Bu amaçla zanaatkarlar, bilim adamları, mimarlar şehre gönüllü olarak veya zorla getirilmişlerdir.
Ancak İbn Sina, Sultan Mahmud’un teklifini reddetme konusunda ihtiyatsızdı. Gaznevid ajanları tarafından takip edilen Harezm’den gizlice ayrılmıştır. Oradan İbn Sina Karakum çölünü geçer ve hayatına mal olabilecek çok tehlikeli bir manevra, ancak emirlere, özellikle de kibirli padişahlara itaat etmeyecektir. Sultan Mahmud’un İbn-i Sina ile ilgili olarak duyurduğu arayış, bilim adamını bir süre kıtlık ve yoksulluk içinde bırakmıştır. Ayrıca sürekli hareket halinde yaşamasına sebep olmuştur. Uzun yolculuklarında bazı eserlerini eyerde boyamıştır. Gazneliler tarafından kontrol edilen topraklar, İbn Sina’nın hayatını zorlu yolculukları dolduracak kadar genişlemişti.
1002’de Türkler Buhara’yı ele geçirmiştir. İbn Sina, hükümdarı Mamun’un bilimlerin koruyucu azizi olduğu Horezm hükümdarının şehri Urgenç’e gitmiştir. Mamun mahkemesinde, Akademi’nin bir analogu yaratılmıştır. Burada İbn Sina onur ve bilimsel faaliyetlerine devam etme fırsatı elde eder.
Mamun, İbn Sina’yı Harezm mevzuatı üzerinde çalışmak için cezbetmiştir. Aynı zamanda, bilim adamı bir tıbbi referans kitabı üzerindeki çalışmayı bitirir ve temel eserlerinden biri olan Şifa Kitabı’na başlamıştır.
Araştırmaları
İbn-i Sina, mahkeme doktoru olduğu Djurdjan’a sığınmıştır. Giuzjani, daha sonra arkadaşı olacak ve otobiyografisini ekleyecek olan bir öğrenci olarak ona burada katılmıştır. Burada, Djurdjan’da İbn Sina hayatının ana işine başlamıştır. “Tıbbın Kanunu” kitabı. Ancak kısa süre sonra Sultan Mahmud, İbn-i Sina’nın nerede olduğunu öğrenir ve 40. doğum gününün eşiğindeki bilim adamını, İran’ın batısında, daha önce Part krallarının yazlık ikametgahı olan Hemedan şehrine taşınmak zorunda kalmasına neden olur.
Hemedan’da İbn-i Sina hasta bir emiri iyileştirir. Bu da onu orada vezir yapmıştır. Ayrıca daha sonra aktif olarak siyasi faaliyetlere katılmıştır. Ancak İbn Sina’nın zimmete para geçirmekle suçladığı sayman Taj’ın ortaya çıkması, üst düzey askeri liderlerin dahil olduğu orduda bir yolsuzluk planını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca bu dönemde bilim adamı askeri çevreleri kendine düşman edinmiştir.
İlerleyen dönemde, Hemedan emiri ölür ve yerine sayman Taj’ın kontrolü altında ki genç bir varis gelir. Aynı zamanda, komşu İsfahan’ın hükümdarı İbn-i Sina’yı kendisine taşınmaya davet etmiştir. Bu olay, o dönemde İbn-i Sina’yı ihanetle suçlamanın nedeni haline gelmiştir. Büyük bilim adamı kendisini, dört ay içinde gardiyanlarının saklanacağı bir kalede hapsedilmiş bulur. Utanç verici bir şekilde İsfahan’a karşı yürütülen kampanyayı kaybeden Tac, İbn Sina’dan barış için aracılık etmesini istemiştir. Buna karşılık ise, zulme bir son ve rahat bir yaşam vaat eder.
Burada, psikodiyagnostik yöntemini tanımlayan ve duyguların fiziksel durum üzerindeki etkisini kanıtlamak için bir dizi deney yapan ilk kişi olmuştur. Örneğin; İbn-i Sina pazarda iki özdeş koç satın alır. İlkini avcıdan edindiği kurtla kafesin önüne, ikincisi ise avcıdan uzakta bahçenin derinliklerine yerleşir. Deney sırasında ilk koç büyük ölçüde kilo kaybeder ve ölür. Avcının varlığını yaşamayan ikinci koç ise, sağlıklı kalır.
Şifacılık
Olumsuz bir hükümdarın huzurunda Hemedan’da kalarak kaderi kışkırtmamaya karar vererek şehri terk eder ve İsfahan’a giderler.
İsfahan’da, İbn-i Sina ciddi bir şekilde karşılanmıştır. Hükümdarın sarayına giden yol halılarla kaplıydı. Ayrıca bilim adamına “Şeyh ar-rais” denmekteydi. Yani bilgelerin başı denmiştir. İsfahan’da, İbn-i Sina için bilimsel faaliyet için uygun koşullar yaratılır. Ayrıca emirin baş hekimi ve danışmanı olmuştur. Burada projesine göre organize bir hastanenin benzeri olan “Şifa Evi”inşa edilmiştir.
İbn Sina’nın çok ciltli ansiklopedik çalışmasına ayırdığı “Şifa Kitabı” dört bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler şu şekildedir;
- Felsefi propaedeutik ve mantık;
- Fizik, psikoloji ve biyoloji;
- Matematik, astronomi ve müzik;
- Uygulamalı disiplinler olarak siyaset, etik, ev ekonomisi (iktisat) ve fıkıh.
- yüzyılda, metafizik ve psikoloji ile ilgili bölümler Latince’ye “Suffientiae”olarak çevrilmiştir. Yani “Yeterli” adı altında çevrilmiştir. Ancak ikincisi ise, Arapça “Şifa” anlamına gelmektedir.
Verimli bilimsel aktivite ile birleşen 14 yıllık sakin bir yaşam 1030’da sona ermirtir. Gazneli devleti, İbn Sina’nın uzun zamandır yaşadığı, İsfahan’ı vurmuştur. Ayrıca bu sırada İbn Sina’nın evi yağmalanmıştır. Bunun sonucunda, geri dönüşü olmayan bir şekilde kaybolan “Adil Yargı Kitabı” da dahil olmak üzere birçok eseri kaybolmuştur. Ancak daha sonra kopyalar sayesinde bir dizi kitap restore edilmiştir.
İbn-i Sina Haziran 1037’de ölmüştür. Vasiyetinde tüm kölelerinin serbest bırakılması, ödüllendirilmesi istemiştir. Ayrıca tüm malının fakirlere dağıtılması talimatını vermiştir. Hemedan’da şehir surlarının yakınında gömülmüş ve sekiz ay sonra külleri İsfahan’a nakledilmiştir.
İbn-i Sina, “Tam bilinçli olarak ölüyoruz ve yanımıza sadece bir şey alıyoruz. O da hiçbir şey öğrenmediğimizin farkına varmamızdır” dedi.
Bilimsel faaliyetleri
İbn-i Sina’nın 400’den fazla eserinden yaklaşık üç yüz tanesi günümüze ulaşmıştır. Tıp, felsefe, kimya, astronomi, mekanik, filoloji, jeoloji, tarih, edebiyat teorisi, Kuran’ın yorumlanması ve diğer disiplinler üzerine kitapları vardır. Başlıca faliyetleri şu şekildedir;
- İbn-i Sina, mikroskobik organizmaların hastalığın nedeni olabileceğini öne süren ilk kişiydi.
- Damarlarda bulunan atardamarları ilk ayıran kişidir.
- Pediatrinin temellerini atmıştır.
- Havadaki damlacıklar yoluyla hastalıkların bulaştığını ön gören ilk kişidir.
- İlaçların yan etkilerinin varlığına ve aynı anda kullanılan ilaçların etkileşimine dikkat çeken ilk kişidir.
- Hastaları gözlemleyerek ve deneyler yaparak ilaçları test etmek için bir sistem geliştirmiştir.
- Gözün gerçek kaslarını açarak, retinanın görsel algıdaki rolünü kanıtlamıştır.
- Yazılarında egzersiz terapisini (fizyoterapi egzersizlerini) canlandırmıştır.
- Uçucu yağların damıtılma sürecini keşfetmiştir.
- Hidroklorik, sülfürik ve nitrik asitleri, potasyum ve sodyum hidroksitleri çıkarabildi.
- Astronomide, yıldızların kendi ışıklarıyla parladığını öne süren ilk kişilerden biriydi.
- Psikolojide, 4 temel insan mizacını tanımlayan ilk kişi oldu.
- Fizikte adalet kavramını öngörmüştür.
- Al-Farabi ile birlikte müzik aletleri (enstrümantasyon) biliminin temellerini atmıştır.
- Yaylı bir enstrüman icat etmiştir. Bu enstrümanın adı gijak’dır.
İbn-i Sina, araştırma ruhuna takıntılı ve tüm modern bilgi dallarını ansiklopedik bir şekilde kapsama arzusunda olan bir bilim adamıydı.
İbn-i Sina “Bir doktorun, şahin gözüne, bir kızın ellerine, bir yılanın bilgeliğine ve bir aslanın kalbine sahip olması gereklidir.” Dedi.
