Biyografisi
Doğu’nun seçkin bir düşünürü olan Arap bilim adamı Farabi, aydınlatıcı olarak adlandırılan kişilerden biridir. Araştırmaları, ortaçağ Arap felsefesinin oluşumunu etkilemiştir. Aristoteles’in bir takipçisi olan Farabi, bilimlerin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Düşünürün mirası kitaplarında yatmaktadır.
Çocukluk ve gençlik
Al-Farabi, 872 yılında modern Kazakistan topraklarında, Farab bölgesindeki Vesij şehrinde doğdu. Bilim insanının memleketi, Arys ve Syrdarya nehirlerinin birleştiği yerdeydi. Bugün antik kentin kalıntıları Kazakistan’ın Otrar bölgesindedir. Geleceğin filozofunun babası askeri bir lider ve saygın bir Türk ailesinin temsilcisidir. Düşünürün milliyeti bir tartışma konusudur. Kökenine rağmen, filozofun Farsça köklerine sahip olduğu sanılmaktadır.
Al-Farabi’nin biyografisinde çocukluk yılları hakkında bilgi yoktur. Genç, Aristoteles’in eserleri ve Platon’un teorileriyle tanışmayı laik yöntemlere tercih etmiştir. Genç adam Semerkant, Taşkent ve Buhara’da yaşamıştır. Yavaş yavaş, Al-Farabi’nin bilgi seviyesi etkileyici hale gelmiş ve ansiklopediye merak salmıştır. Mantık, doğa bilimleri, tıp ve yabancı diller okumuştur. Ayrıca müziğe düşkündü. Meraklı aydının hocasının kim olduğu bilinmemektedir.
El-Farabi Bağdat’a kendi başına ulaşmıştır. O zamanlar bu şehir kültür, bilim ve sanatın yoğunlaştığı bir yerdir. İnsanların yaşam standartları ve toplumsal yapı, Bağdat’ın “cahil şehirlerin en keyiflisi ve en mutlusu” olduğunu iddia eden Farabi’nin açıklamalarıyla anlatılmaktadır. Burada filozofların, şairlerin ve bilim adamlarının yaratıcılığı ve gelişimi için tüm koşullar o dönemde bulunmaktaydı.
Efsaneye göre, Farabi Bağdat’ta kadı olarak çalıştı. Ancak bir süre sonra faaliyetini değiştirerek, öğretmeye başladı. Bir arkadaşının bilimsel eserlerden oluşan kütüphanesini gözaltına alan adam, onları okuduktan sonra ilham aldı. Kendini bilime hizmet etmeye ve adamaya karar verdi. Hafıza ve amaçlılık, bilginin derinleşmesine eşlik etmiştir. Al-Farabi dilleri kolayca öğrenmiştir. Çağdaşlar filozofu bilge ve yetenekli bir kişi, Aristoteles’in fikirleri konusunda uzman olarak biliyorlardı. 932’de düşünür Bağdat’tan ayrıldı ve ünlü bir bilim adamı olarak ün kazandı.
Farabi ve felsefesi
Filozofun eserleri geleneksel olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. İlki evrenin yasalarına, insan varlığına ve dünya görüşüne ayrılmıştır. Farabi matematik, astronomi ve geometriyi bu alanlarla ilgili soruların yorumlanmasında yardımcı olabilecek bilimlerin sayısına bağlamıştır. Bilim adamı maddeyi ve özelliklerini araştırmıştır. Ayrıca zamanda uzay kavramlarını da yansıtmıştır. İkinci eser kategorisi, yaşayan doğaya ve varlığının yasalarına adanmış eserleri içermektedir. Bunlar Kimya, biyoloji, tıp, optik ve fiziği kapsamaktadır.
Farabi felsefe, sosyoloji, siyaset, pedagoji, etik, diyalektik ve devlet yapısı ile uzun zaman ilgilenmiştir. O dönem ki düşünürün yargıları o zamanın ilerisindeydi. Onun yarattığı eserler bugün hala geçerliliğini korumaktadır. Al-Farabi, dünyadaki her şeyin sebep-sonuç bağlarıyla bağlantılı 6 düzeyde dağıldığına inanmaktadır.
İlk aşamada her şeyin kökeni, ikinci aşamada ise her şeyin ortaya çıkışıdır. Üçüncüsü – aktif gelişim aşamasında olan zihin, dördüncüsü – ruh. Beşincisi şekil, altıncısı maddedir. Farabiye göre bir insanı çevreleyen şey bu 6 adıma dayanmaktadır.
El-Farabi, bütün ve bir olan Tanrı’yı var olan her şeyin temel nedeni olarak kabul etmiştir. Önem açısından ikinci sırada, karasal formlardan ve maddeden farklı olarak gezegenler ve gök cisimleri vardır. Teorisine göre madde ebedidir. Formla yakından ilişkilidir. İkincisi, yalnızca maddeyle ayrılmaz bir şekilde, onunla dolu olarak var oluşudur. Ayrı olarak, bilim adamı kozmik zihni düşünmüştür. Bilge, vahşi yaşamın onun koruması altında olduğuna inanmaktaydı.
Filozof, Tanrı’yı dini değil, bilimsel bir biçimde temsil etti. El-Farabi, Yüce ve maddi dünyayı ayırdı. Bir kişinin özgür iradesine sahip olduğunu varsaydı. İslam kanunlarına göre yaşayan bir Müslüman, din kanunlarına ihanet etmemiş, her şeye bir gerekçe arayarak Allah’ı tanımaya çalışmıştır.
Farabi ve Kişisel hayatı
El-Farabi’nin kişisel hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Onunla ilgili bilgiler efsanelerden alınmıştır. Bilim adamının biyografisini kapsayan kaynaklar 7-8 yüzyılda ortaya çıkmıştır. Daha sonra düşünürün biyografisine yönelen yazarların elinde güvenilir veriler bulunamamıştır.
Bilim adamı kendisini besleyecek ve değerli bilgiler edinmesine yardımcı olabilecek çalışmalardan çekinmemiştir. Okurken de çalışmayı bırakmamıştır. El-Farabi, Şam’da bahçe bekçisi olarak çalışmış ve ucuz bir mum ışığında bilimsel faaliyetlerde bulunmak zorunda kalmıştır.
Seyf al-Daula Ali Hamdani, Abu Fras, İbn Nubata ve diğer ilerici insanlar dahil olmak üzere patronlar sayesinde, Al-Farabi kısa sürede mali durumunu iyileştirmiştir.
Filozof, bilimlerin incelenmesine ve kişilik konusundaki düşüncelere düşkündü. Bir dünya görüşünün oluşumu, ahlak, entelektüel gelişim, özgürlük ve insan mutluluğu ile ilgilenirdi.
Farabi ve ölümü
Tarihçiler Farabi’nin ölümünün iki olası versiyonunu dile getirmişlerdir. Önce Şam’da bir Müslüman olarak, eceliyle öldü. İkincisine göre ise ölüm, Askalan’a bir yolculukta soyguncuların ellerinden geldi. Bilim adamı, kışkırtıcı görüşleri ve ilerici görüşleri nedeniyle din adamlarının katılımı olmadan gömüldü. Bir Müslümanın cesedinin Ocak 951’de cansız hale geldiği güvenilir bir şekilde bilinmektedir. Şehir surlarının dışına defnedildi. Devletin hükümdarı, filozofun mezarı üzerinde bir dua okudu.
Farabi ve eserleri
Araştırmacılar, düşünürün mirasını oluşturan eser ve risalelerin sayısının 80 ila 130 eser arasında değiştiğine inanmaktadır. Bunlar arasında aşağıdaki kitaplar vardır;
- Madde hakkında bir kelime
- Soruların özü
- Kanunlar Kitabı
- Evrenin hareketinin sabitliği hakkında bir kitap
- Aklın anlamı üzerine
- Gençlerin Zihin Kitabı
- Mantık üzerine yoğunlaştırılmış büyük bir kitap
- Mantığa giriş kitabı
- Kanıt Kitabı
- Tasımın koşulları üzerine kitap
- Ruhun Özü Üzerine Bir İnceleme
- Rüyalar Hakkında Bir Kelime
- Erdemli bir şehrin sakinlerinin görüşleri üzerine bir risale
- Bilimlerin tanımı ve sınıflandırılması hakkında kitap
- Felsefenin anlamı üzerine bir kitap
Farabi ve sözleri
Bedenin şifacısı bir doktordur ve ruhun şifacısı hükümdar denilen bir devlet adamıdır.
Hikmet, var olan diğer şeylerin varlığının bağlı olduğu uzak sebeplerin ve sebepleri olan şeylerin dolaysız sebeplerinin bilgisidir.
Her şey ancak mutluluğa ulaşmak için faydalı olduğunda iyidir.
Amacı güzelliğe ulaşmak olan sanata felsefe ya da mutlak anlamda bilgelik denir.
