Devletin ulusal para birimi, periyodik olarak fiyatta yükselebilmekte veya değer kaybedebilmektedir. Bu özellik, Ülke Merkez Bankası tarafından ülke içindeki ekonomik politikayı yönetmek için kullanılmaktadır. Devalüasyon, her bir para biriminin altın içeriğindeki azalmaya bağlı olarak reel döviz kurundaki düşüştür.
Devalüasyon nedir?
“Altın standardının” kaldırılmasından sonra, Türk lirası devalüasyonu, döviz kurunun serbestçe dönüştürülebilmesi ve bir para birimine karşı değer kaybetmesi olarak adlandırılmaktadır. Yaygın olarak kabul edilen bir seçenek ABD dolarıdır. Ulusal para birimlerinin devalüasyonuna ilişkin hemen hemen tüm inceleme materyalleri bununla bir karşılaştırma da kullanılmaktadır. Nedeni basittir. Para birimi, kendi aralarında karşılıklı yerleşimler için kullanımı da dahil olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde dolaşımdadır.
Kelimenin tam anlamıyla çevirisine odaklanırsanız, bu terimin anlamını anlamak daha kolay olacaktır. Konsept, Latince “De” (“azaltma”) ve “Valeo” (“fark yarat”) kelimelerinin birleşiminden gelmiştir. Devalüasyon sırasındaki durum şuna benzemektedir. Örneğin ulusal para biriminin önemi ABD doları karşısında düşmektedir.
Sonuç olarak, nüfusun satın alma gücünde yabancı para birimlerine göre olumsuz bir eğilim vardır. Bu şekilde devalüasyon, satın alma gücünü de azaltan enflasyona benzemektedir. Ancak Türk lirası ile ifade edilen yerel piyasada bu durum geçerlidir. Konu ele alınırken, herhangi bir devletin para biriminin, devalüasyona veya tersine süreç işlemektedir. Yeniden değerlemeye neden olacak enflasyonu yaşayabileceği dikkate alınmalıdır.
Devalüasyon türleri
Türk lirası tarihinde, döviz kurunda yumuşak ve keskin değişim dönemleri vardır. Bu durum paranın amortisman oranında ki çeşitli faktörlere bağlıdır. Merkez Bankası’nın müdahalesi, diğer devletlerin politikalarının etkisi gibi sebeplerle değişiklik gösterebilmektedir. Süreci başlatma hedeflerine bağlı olarak açık ve kapalı devalüasyon uygulanmaktadır. Ek olarak, buna bağlı olarak isimler de kullanılmaktadır.
Sonuçları hesaplandığında ve öngörülebilir olduğunda, yalnızca resmi bir devalüasyona hızlı bir şekilde yanıt vermek mümkündür. Birinci tip kurs manipülasyonunun kullanımı aşağıdaki özelliklere sahiptir;
- “Fazla para” dolaşımdan çekilmektedir.
- Değeri düşen para birimi daha likit olanla değiştirilmektedir.
- İhraç edilen mal/hizmetlerin rekabet gücü artmaktadır.
- İç talep artmaktadır.
- Aktif ithal ikamesi vardır.
Bu durumun dezavantajları da vardır. Satın alma gücünde genel bir düşüş, yaşam kalitesinde bir bozulma, yatırım çekmede zorlukların ortaya çıkması ve bazen sermaye çıkışı ile de oluşmaktadır. Öte yandan, açık devalüasyon öngörülebilir bir olay olarak kabul edilmektedir. Olumsuz sonuçların tazmin edilmesi de dahil olmak üzere planlanmaktadır.
Gizli devalüasyon, Türk lirasının diğer para birimleri karşısında önemli ölçüde değer kaybetmesiyle tespit edilebilmektedir. Aynı zamanda, hiçbir kamuya açık açıklama / yorum dile getirilmemektedir. Paranın değer kaybetmesi bazen sadece bir hafta / aylık bir dönem analiz edildiğinde fark edilebilmektedir. Devlet, döviz müdahaleleri, “yasal düzenlemeler” veya “paranın sterilizasyonu” yoluyla gizli devalüasyonun olumsuz etkilerini azaltabilmektedir.
Her şeyden önce, Lira “değerini düşürmeye başladığında”, tüketim malları fiyatlarındaki artışı sınırlamaya tabi olmaktadır. Bu kısmen iç piyasadan gelen rekabetçi mallarla telafi edilmektedir. Çünkü ABD doları oranında ithal edilen esas olarak yabancı ürünlerin maliyeti artmaktadır.
Nedenleri
Türk lirasının periyodik olarak zayıflaması çeşitli nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Ulusal para biriminin döviz kuru, makroekonomik değişikliklerden (dünya pazarında, en büyük Avrupa ülkelerinde, ABD‘de) ve Merkez Bankası’nın politikasından etkilenmektedir. Ülke içindeki olaylar ve küresel olaylar da Türk lirasında olası değersizleştirme nedenlerine sebep olabilmektedir. Devalüasyonun tipik nedenleri;
- İthalat, ihracata kıyasla önemli ölçüde baskın olmaya başlarsa ve bir ticaret dengesizliği ortaya çıkarsa.
- Ücretlerdeki düşüş, finansal kurumlara olan güvensizliğin artması, verilen kredilerin azalmasına neden olması ile.
- Enflasyon oranı keskin bir şekilde yükseliyor ise.
- Ülkedeki istikrarsız durum nedeniyle yabancı bankalara “sermaye çıkışı” artmaktadır.
Türk lirası kurundaki “öngörülemeyen” artışlara ek olarak, devlet bütçe açığını telafi etmek için yapay bir değişiklik yapmaktadır. Bunun nedenlerinden biri, tahmin edilenden daha yüksek fiyatlardır. Devlet, döviz kurunu aynı ABD doları kadar yükselterek, dolar fiyatının en yüksek değerleri sırasında onları Türk lirasına dönüştürerek bütçe fonlarının yenilenmesini sağlayabilmektedir.
Sonuçları
Döviz kuru ile yapılan manipülasyonların olumlu/olumsuz sonuçları olabilmektedir. Çoğu durum, mevcut durumun devlet tarafından kontrol derecesine bağlıdır. Devalüasyon düzenli olarak gerçekleşmektedir. Ayrıca ülke ekonomisi üzerindeki etkisini hemen tahmin etmek her zaman kolay değildir. Ulusal para biriminin değer kaybetmesinde yetkililerin görevlerinden biri de küçük ve orta ölçekli işletmeler için riskleri azaltmaktır.
Devalüasyonun olumsuz yönleri aşağıdaki risklerle ilişkilidir;
- Artan enflasyon dinamikleri.
- Tasarrufların daha istikrarlı yabancı para birimlerine toplu olarak dönüştürülmesi.
- Banka mevduatlarının erken kapanması, hesaplarda fon tutma isteksizliği.
- İthal mal arzının azalması.
- Müşteri aktivitesinde önemli düşüş.
- Sosyal yardımların boyutunu azaltmak.
Tüm bu göstergeler yaşam kalitesinde bir bozulmaya işaret ermektedir. Bu nedenle devletler kendi bütçelerini optimize ederek olumsuz sonuçları telafi etmeye çalışmaktadır. Yetkili bir hükümet politikası ile bu tür süreçler daha öngörülebilir hale gelmektedir.
Ayrıca aşağıdaki olumlu değişiklikler de elde edebilmektedir;
- Ödemeler dengesi iyileşmektedir.
- Ulusal mal/hizmetlerin rekabet gücü artmaktadır.
- Altın ve döviz rezervlerinin tüketim düzeyi azalmaktadır.
- İç piyasadan mal/hizmet tüketim hacimleri artmaktadır.
- Ürünlerin üretimi ve ihracatı teşvik edilmektedir.
Listelenen seçeneklerin herhangi bir bölümünün uygulanması sayesinde, yabancı para biriminin değeri yapay olarak azalmaktadır. Nüfus ABD doları ve avro cinsinden toplu alışverişi durdurmaktadır. Türk malları lira yönünden satın almaya başlanmaktadır. Bankalar ise, kartlarıyla nakitsiz ödeme ve para arzını nakit olmayan hesaplara iade etme sürecini teşvik etmektedir.
Ayrıca ülkedeki siyasi değişiklikler nedeniyle devalüasyon başlayabilmektedir. Bu nedenler şöyledir;
- Avrupa devletleri ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından yaptırım uygulanması.
- Petrol ve petrol ürünleri fiyatlarında keskin bir düşüş.
- Uluslararası derecelendirme notunda düşüş.
Bazı uzmanlar paranın amortismanını, Merkez Bankası tarafından durum üzerindeki kontrol kaybına bağlamaktadır. Bu durum, ulusal para biriminin etkin “serbest dalgalanmasının” tanınması nedeniyle olmuştur.
Devalüasyon sırasında iş geliştirme
Ulusal para biriminin değer kaybetmesinin en hassas halkası, tüm tezahürleriyle ticarettir. Ülke mevzuatı, herhangi bir ödemenin Türk lirası cinsinden yapılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle yabancı ortaklarla işbirliği mevcut döviz kuruna bağlıdır. Ancak girişimciler değişen piyasa koşullarına kolayca uyum sağlamaktadır. Anahtar alanlar şunlardır;
- Ödünç verme. ABD dolarının büyümesine bağlı olarak mal maliyetinin artması riski, bankaların faiz oranlarını hammadde/malzeme fiyatlarındaki artıştan dolayı kârlarının düşme olasılığına kıyasla ihmal edilebilir kılmaktadır.
- Yatırımlar, devalüasyon seviyesinden bağımsız olarak, örneğin değerli metaller, elektronik ve ev aletleri gibi daha pahalı hale gelen varlıklara yapılır.
- Ücretsiz nakit, malların/hammaddelerin satın alındığı devletin para biriminde tutulmaktadır.
- Tüm varlıklar, işletmenin gelişimine mümkün olan en kısa sürede yatırılmalıdır.
İkincisi, ülke içindeki enflasyon seviyesi ile ilişkilidir. Banka mevduatları bile fonların amortismanını telafi etmek için yeterli bir getiri sunmamaktadır. Kredilerin kullanılması durumunda, özellikle ulusal para biriminde alındıklarında, bunları zamanından önce ödemenin bir anlamı yoktur. Aşağıdaki adımları atarak iş istikrarını en üst düzeye çıkarabilirsiniz;
- Döviz kurundan bağımsız olarak sabit fiyatlarla çalışmaya hazır müteahhitlerle işbirliği.
- Tedarikçilere geçiş.
- Doğrudan üreticilerin ürünleriyle çalışmak için büyük bir stokun tamamen reddedilmesine kadar depo lojistiğinin optimizasyonu.
Kısmen devalüasyon nedeniyle devlet, küçük işletmelerin gelişiminin yanı sıra iç pazarlara geçişi de teşvik etmelidir. Bu adım sayesinde, ithalat ihracat üzerinde baskı oluşturmayı bırakmaktadır. Aynı zamanda yabancı mal / hizmetlerin baskınlığını dışlamak mümkün hale gelmektedir. Ancak örneğin toplu iflaslar, kıtlıklar gibi kriz riskleri devam etmektedir. Yetkililerin görevleri, bu tür olayları dışlamak, ülkedeki durumu istikrara kavuşturmak için çalışmaktır.
