Futbol, İngilizce – “bacak”, “top” terimlerinin birleşmesi ile oluşturulmuş bir kelimedir. Bunun dışında 11 oyuncudan oluşan iki takım tarafından oynanan bir takım sporudur. Her iki taraf da dikdörtgen alanın karşı ucundaki rakibin kalesine topu atmaya çalışmaktadır. Oyunun amacı rakibinizden daha fazla gol atmaktır. Futbolcuların, ceza sahası içindeki kaleciler hariç, oyundayken topa elleriyle dokunmalarına izin verilmemektedir. Ancak, çoğunlukla ayaklar kullanılarak oynanmaktadır. Bir vuruş yapmak veya bir pas atmak için vücudunuzun herhangi bir bölümünü kullanabilirsiniz. Oyunun sonunda daha fazla gol atan takım oyunu kazanmaktadır. Her iki tarafta da aynı sayıda kalırsa, beraberlik elde edilmektedir. Müsabakanın formatına bağlı olarak oyun uzatmalara veya penaltı atışlarına geçebilmektedir.
Futbol ve tarihi
Top ile oynanan oyunlar farklı kültürlerde birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkmıştır. Çin cuju, modern futbolu andırmaktadır. Oyuncular, topu ağlara atmak için kollar hariç vücudun herhangi bir bölümünü kullanabilmektedirler. Aynı şekilde oyun, Japonya, Kore, Antik Yunanistan, Roma, Kuzey Amerika vb. ülkelerde geçmişte oynanmıştır. Futbol IXX yüzyılda İngiltere’de popüler bir oyun haline gelmiştir. Daha sonra ağırlıklı olarak kolejlerde oynanmıştır. Ancak oyunun ilk kurallarını belirleme girişimleri IXX yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu dönemde ki Futbol Federasyonu’nda kulüp sayısı yüzü aşmıştır.
1904 yılında, sporun yönetim organı olan FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonu) Paris’te kurulmuştur. Başlangıçta, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İspanya, İsveç ve İsviçre bu federasyona üye olmuştur. 1930’da Uruguay FIFA Dünya Kupası’nı kazanan ilk ülke olmuştur. Ayrıca bu olayın üzerine, futbol tarihinde yeni bir dönemin başlangıcı ortaya çıkmıştır.
Günümüz de oyun dünyanın en popüler oyunu olarak kabul edilmektedir. Örneğin, 2000’lerin başında FIFA tarafından yapılan bir ankete göre, 200’den fazla ülkede 240 milyondan fazla insan düzenli olarak futbol oynamaktadır. Aynı zamanda dünyada ki en büyük spor televizyonu izleyicisine sahiptir.
Futbol ve temel kuralları
Bu sporun var olduğu yıllar boyunca, esas olarak İngilizce kökleri olan kendi terminolojisini geliştirmiştir. Temel bilinmesi gerekenler şu şekildedir;
- Oyuncunun kendi kalesine gol atması – Bir oyuncu tarafından takımına karşı atılan bir goldür.
- Hakem – Takımlar arasındaki anlaşmazlıklarda arabulucu olarak görev yapmaktadır.
- Oyun sahası dışına top çıkması – Topun oyun alanı sınırlarının dışına çıkıp sınır çizgisini geçtiği konumdur.
- Küme düşmek – Lig tablosunun en alt sıralarından birini işgal eden takımların bir alt lige düşürülmesidir.
- Taraftar – Belirli bir takımın başarısızlıklarını ve zaferlerini çok ciddiye alan bir spor taraftarıdır.
- Kale, Köşe kanatlarından eşit uzaklıkta, 2,44 metre yükseklikte yatay bir çapraz çubukla birbirine bağlanan ve 7,32 metre mesafede bulunan iki dikey direktir.
- Gol – Topun kale direkleri arasından ağlarla buluşturma eylemini içermektedir.
- Kaleci – Kale direkleri arasından topun geçmemesini elleri ve vücudu ile sağlamaya çalışan oyuncudur.
- Diskalifiye – Kuralları ihlal ettiği için bir oyuncu ve tüm takım olarak yarışmalara katılma hakkından yoksun bırakma eylemidir.
- Kura – Saha kenarı seçimi ve takımların müsabakada hangi sıra ile yarışacaklarının belirlenmesidir.
- Bir defans oyuncusu, asıl görevi ekibinin hedefine yönelik yaklaşımları savunmak olan bir oyuncudur.
- Takım kaptanı – Oyun sahasında olası bir anlaşmazlıkta takımı adına hakeme karşı takımını temsil eden oyunculardan bir tanesidir.
- Kupa, geleneksel olarak bir zafer için verilen bir ödül ve aynı zamanda Olimpik sisteme göre (eleme için) bir yarışmanın adıdır.
- Libero – İtalyan terminolojisinde “temizleyici”, savunmadaki meslektaşlarını koruyan bir oyuncudur.
- Çalım – Bir rakibi taktik bir kombinasyonla kandırmak için tasarlanmış bir grup eylemidir.
- Forvet, Atak hattında bir oyuncudur, asıl görevi rakibin kalesine gol atmaktır.
- Asist – topun, rakip kaleye göre en iyi konumda olan oyuncuya pas verilmesidir.
- Baraj – Kaleciye yardımcı olmak için serbest vuruş yapıldığında topun yolunda sıraya giren oyuncuların topluluğudur.
- Aldatma, amacı düşmanı yanıltmak, aldatmak olan teknik bir unsurdur.
- FIFA, Uluslararası Futbol Federasyonları Federasyonu ve futbol müsabakalarının ana yönetim organıdır.
- Kanat, bir takımın taktik düzeninin sağ veya sol kenarıdır.
- Hat-trick – Bir oyuncu tarafından bir maç sırasında rakibe karşı üç gol atılmasıdır.
- Ceza alanı – Kalenin önündeki sahada sınırlı bir alandır. Ceza alanı içinde, kaleye 11 metre mesafeden bir penaltı vuruşu belirtilmektedir. Ayrıca bu alan içinde kaleci topu eline alabilmektedir.
- Serbest vuruş, futbolda bilerek kuralları çiğnemenin cezasıdır.
Kısaca futbol kuralları
Oyunun özü, 90 dakika içinde diğer takımdan daha fazla topu kaleye sürmektir. Top kale çizgisini geçerse ve gol atan takım tarafından herhangi bir ihlal olmazsa gol verilmektedir. Hakem kurallara uyumu izlemektedir ve ihlalleri cezalandırmaktadır. Bir maç sırasında, her iki tarafa da en fazla üç oyuncu değişikliğine izin verilmektedir.
İlk futbol kuralları 1863 yılında İngiltere Futbol Federasyonu tarafından oluşturulmuştur. Daha sonra tekrar tekrar değiştirildiler ve eklendiler. Örneğin oyuna bir kaleci eklendi. Daha sonra ise, köşe vuruşları eklenmiştir. Bunun dışında oyun 90 dakika sürmektedir. Daha sonra ki yıllar da ise, kalecilerin elleriyle oynamasına izin verilmiştir. Aynı şekilde penaltı kurallarını netleştirilmiştir. Köşe vuruşundan ise, gol saymaya başlanmış ve geçen yüzyılın 50’li yıllarında ilk kez oyuncu değişiklik sistemi eklenmiştir.
Futbol da ki 17 temel kural
Oyun alanı
Futbol kuralları, oyun için alanın parametrelerini, üzerindeki işaretleri belirlemektedir. Uluslararası maçlar için genellikle aşağıdaki boyutlarda bir çim kullanılmalıdır.
- Uzunluk: 100-110 metre;
- Genişlik: 64-75 metre.
İşaretleme çizgileri 12 santimetreden daha geniş olmamalıdır. Bunun dışında mutabık kalınan ölçüler orta çember, ceza alanı ve kaleci alanı için geçerlidir. Ayrıca kale direkleri arası mesafe 7,32 metre, enine ise, 2,44 metre yüksekliktedir.
Top
Top, futbol oyununun en temel nesnesidir. Resmi uluslararası maçlarda, test edilmiş ve Fifa onaylı toplar kullanılmaktadır.
Oyuncu sayısı
Her takımın 11 oyuncusu vardır. Ayrıca her takım yedek kulübesinde, maç boyunca üç kez değiştirilmelerine izin verilen üç ila yedi oyuncu bulundurabilmektedir. Yeni FIFA kuralları, uzatmalarda dördüncü oyuncu değişikliğine izin vermektedir.
Oyuncu ekipmanı
Kurallara göre, sahaya giren her oyuncu uygun şekilde donatılmalıdır. Form şunlardan oluşmaktadır;
- Tişörtler;
- Spor pantolonları;
- Futbol kramponları;
- Bacakları kaplayan tozluk;
- Çivili çizmeler.
Kurallara göre, kaleci forması saha oyuncuları ve hakemler tarafından giyilenden farklı olmalıdır.
Hakem
Hakem, futboldaki en önemli figürlerden bir tanesidir. Çünkü oyun sırasında kurallara uyulmasını izlemekten sorumludur. Her maç için dört hakem atanmaktadır. Bunlar; baş hakem, iki yan hakem (yardımcı hakem) ve bir yedek hakemdir. Futbol hakemi şunları yapmakla yükümlüdür;
- Oyunun kurallarına uyumu izlemek;
- Maçın gidişatını ve oyunun zamanını kontrol etmek;
- Oyuncu ekipmanlarının ve topların standartlarına uygunluğu sağlamak;
- Bir yaralanma durumunda, bir oyuncu kendisine sahayı terk etme fırsatı vermelidir;
- Sahada yetkisiz kişilerin bulunmadığından emin olma;
- İlgili makamlara, oyunculara ve/veya takım görevlilerine karşı alınan tüm disiplin önlemleri ve ayrıca maç öncesinde, sırasında veya sonrasında meydana gelen tüm diğer olaylar hakkında bilgiler de dahil olmak üzere oyun hakkında bir rapor sağlamak.
Hakem Yardımcıları
Yan hakemler yardımcı hakem olarak görev yapmaktadır. Görevleri ofsayt olup olmadığını kontrol etmek ve baş hakeme karar vermede yardımcı olmaktır. Çizgi hakeminin tipik görevleri;
- Topun saha dışına çıkışını tespit etmek için Taç atışı, kale vuruşu, köşe vuruşu kararını vermek;
- Ofsayt pozisyonunu takip etmek;
- Baş hakemin görüş alanı dışındaki kural ihlallerini haber vermek;
- Penaltı vuruşu yapıldığında, kalecinin vuruştan önce ilerlemeye başlayıp başlamadığını belirlemek;
- Oyuncu değişiklikleri ile hakeme yardımcı olmak.
Oyun süresi
Bir futbol maçı, her biri 45 dakikalık iki devre olmak üzere 90 dakika sürmektedir. Aralarında 15 dakikalık devre arası (Mola) vardır.
Oyunu başlatma ve yeniden başlatma
Maç başlamadan önce bir atış yapılmaktadır (örneğin yazı ve tura). Kazanan takım ilk yarıda sahanın hangi tarafında oynayacağını belirlemektedir. İkinci yarıda ise oyuna ilk başlarlar.
Maç, bir oyuncu çemberin ortasındaki topa dokunduğunda başlamaktadır. Top saha dışına çıkarsa veya oyun kuralları ihlal edilirse oyun durdurulabilmektedir.
Gol
Bir gol, yalnızca top kale direkleri arasındaki çizgiyi tamamen geçerse kaydedilmektedir. Aynı zamanda, futbolcular oyunun kurallarını ihlal etmemelidir. 2019’daki kurallarda yapılan değişiklikler nedeniyle, temas kasıtsız olsa bile elle gol yasaktır.
Ofsayt
Ofsayt, hücumdaki bir oyuncunun, pas anında, rakip takımın herhangi bir savunma oyuncusundan daha yakın olduğu durumdaki pozisyonudur. Bu durumda top diğer takıma geçmektedir. Aşağıda ki gibi durumlarda ofsayt pozisyonu yoktur;
- Eğer bir oyuncu kendi yarı sahasındaysa;
- Oyuncu, sondan bir önceki oyuncu ile aynı hizada ise;
- Kale vuruşu, taç atışı, köşe vuruşu sırasında;
- Savunan taraftaki bir oyuncu hedef bitiş çizgisinin gerisindeyse, çünkü bu durumda oyun dışı sayılmamaktadır.
Disiplin dışı davranış (Faul)
Bu oyun kurallarının ihlalidir. Örneğin, futbolcuların tekme atma, tutma, ittirme vb. eylemleridir. Bu durumda hakem oyuncuya sarı (uyarı) veya kırmızı kart (oyun dışına atılma) gösterebilmektedir. Yeni FIFA kurallarına göre, örneğin çok agresif olmak gibi cezalar antrenörler için de geçerlidir.
Serbest vuruş
Ayrıca futbolda, kuralların ihlali durumunda özel olarak atanan kale vuruşudur. Oyuncu, rakibiyle ilgili olarak aşağıdaki eylemlerden birini gerçekleştirmişse bu kural uygulanmaktadır;
- Tekme atmak veya tekme atmaya teşebbüs etmek;
- Faul;
- Başka bir oyuncuya vurmak yada vurmaya teşebbüs etmek;
- Tükürme;
- Kasıtlı el oyunu.
Penaltı vuruşu
Kuralların, ancak diğerlerinin ihlali durumunda da bir endirekt serbest vuruş verilmektedir. Aynı zamanda serbest vuruştan farklı olarak ceza alanı içinde yapılması durumunda hakem tarafından verilmektedir. Serbest vuruş ihlallerinin türleri;
- Tehlikeli bir oyun;
- Rakibin ilerlemesini engellemek;
- Kalecinin topu elinden oyuna sokmasını engellemek;
- Serbest vuruş veya penaltı verilemeyen diğer ihlaller.
Ayrıca, kaleci tarafından kendi ceza sahası içinde elleriyle oyun kurallarının aşağıdaki ihlallerinden biri için bir serbest vuruş verilmektedir.
- Kaleci topa oyuna soktuktan sonra elleriyle tekrar dokunursa ve topa başka bir oyuncu tarafından temas edilmezse;
- Kaleci, takımının bir oyuncusu kasten ona pas verdikten sonra topa elleriyle dokunursa;
- Takımının bir oyuncusu topu oyuna soktuktan sonra bir kaleci topa elleriyle dokunursa;
- Zaman kaybı yaratmaya çalışmak (hakem açısından).
- Penaltı vuruşu
Penaltı vuruşu, başka bir şekilde 11 metre vuruşu olarak adlandırılmaktadır. Kale çizgisinden 10.97 metrelik bir işaretten yapılmaktadır. Aynı şekilde bir oyuncu, top oyundayken kendi ceza alanı içinde bir serbest vuruşla cezalandırılabilecek ihlallerden herhangi birini yaptığında, hakem tarafından uygulanmasına karar verilebilmektedir.
Taç atışı
Top saha dışına çıktığında ve topun yan çizgiyi geçtiği zaman rakip takımdan bir oyuncu tarafından alındığında, oyuna sokma meydana gelmektedir.
Oyun ihlalleri şu şekildedir;
- Atıcı topa tekrar tekrar dokunursa, bir endirekt serbest vuruş verilmektedir.
- Atıcı topa elleriyle tekrar tekrar dokunursa bir endirekt serbest vuruş verilir.
- Bir saha oyuncusu veya kaleci alanı dışında topa el ile temas ederse endirekt serbest vuruş verilmektedir. (normal hentbolda olduğu gibi).
- Bir oyuncu atışı yapana müdahale ederse veya dikkatini dağıtırsa, sarı kart gösterilmektedir.
Kale vuruşu
Hücum eden takımdaki bir oyuncunun en son temas ettiği top, yerde veya havada kale çizgisini tamamen geçtiğinde bir kale vuruşu verilmektedir.
Köşe vuruşu
Savunma yapan takımın bir oyuncusundan top kale çizgisinin dışına çıkarsa köşe vuruşu kullanılmaktadır. Bu durumda gol olmaz.
