Bahar aylarında havaların ışıması ile birlikte keneler de uyanır ve yeterince taze kan almak için arayışa geçerler. Peki kene nedir?
Kene nedir?
Okuldan beri kenelerin hayvanlar alemine ait küçük eklem bacaklı yaratıklar olduğunu bilmekteyiz. Yeryüzünde 48 binden fazla kene türü vardır. Bazıları ormanlarda yaşar, küçük kemirgenlerin, hayvanların ve her türlü canlının kanını emebilmektedirler.
Bitkilerin sularını emerek de beslenebilmektedirler. Örneğin iç mekan bitkilerine de zarar veren bir örümcek kenesi gibi türlerinde bulunmaktadır.
Evlerimizde yaşayan toz veya yatak keneleri de vardır. Kanepelerde, halılarda, yastıklarda ve battaniyelerde yaşarlar. Boyutları çok küçüktür, onları fark etmek imkansızdır. Ciltte kaşıntı ve kırmızı lekelerin yanı sıra alerjik reaksiyonlara neden olarak büyük zarar verirler.
Günümüzde dikkatimizi ixodid kenelere, tipik ensefalit ve borreliosis taşıyıcılarına (ve diğer eşit derecede tehlikeli hastalıklara) çevireceğiz.
Ensefalit keneleri nerede yaşar?
Bu tip keneler orman bölgelerinde yaşarlar. Düşen yaprakların veya çimen tabakasının altında yaşamaktadırlar. Yerden sürünerek kurbanlarına saldırırlar. Ancak birçok kişinin inandığı gibi ağaçlardan keneler atlamazlar.
Güneş ısınmaya başlar başlamaz ve yer kar örtüsünden kurtulduğunda keneler avlanmaya başlarlar. İnatçı uzuvlarıyla bitkilerin yapraklarına bağlanırlar, bir kişinin hareket ettiği yollara yaklaşırlar ve avlarını beklerler. Kenelerin iyi gelişmiş bir koku alma duyusu vardır ve taze kan kokusu alırlar. Ancak keneler gözleri olmadığı için göremezler. Ancak gece ile gündüzü ayırt edebiliyorlar. Bir insan veya hayvan üzerindeyken, keneler vücutta emmek için uygun bir yer ararlar.
Keneler özellikle erken ilkbaharda aktif ve agresiftirler. Aç bir kıştan sonra yiyeceğe ihtiyaçları vardır. Böylece nisandan hazirana ve hatta temmuza kadar bir orman kenesinin hedefi olabilirsiniz.
Keneler neye benziyor?
Kenelerin gövdesi iki bölümden oluşur. Gövde ve kafa. Sırtta sağlam bir kalkan vardır ve erkeklerde bu kalkan kahverengidir. Tüm sırtı kaplar ve dişide sırtın sadece üçte biri bir kalkanla kaplıdır. Sırtın geri kalanı kırmızımsı kahverengidir.
Kenelerin altı bölümden oluşan dört çift uzuvları vardır. Bu bölümlerin uçlarında ise pençeleri bulunmaktadır. Pençelerin yardımıyla kene bitkilere, insan kıyafetlerine, hayvan kıllarına yapışır. Kenelerin dördüncü çift bacak arkasında ise solunum plakaları vardır.
Kenenin başında, karmaşık bir yapıya sahip olan ve kurbanın vücudunu emmek ve tutmak için uyarlanmış bir hortum vardır. Hortumun üzerinde, kenenin vücudu ısırdığı ve kan emdiği bir ağız vardır. Kene tükürüğü analjezik etkiye sahiptir ve kişi kene tarafından emildiğini hissetmemektedir. Ensefalit virüsü ve diğer hastalıklar, kene kan emdiğinde kene tükürüğü ile bir kişinin kanına girer. Kene kendisi ensefalit ile hastalanmamaktadır.
Dişi erkekten daha büyüktür. Sadece dişilerin vücuda yapıştığına ve birkaç güne kadar kan emebildiğine inanılmaktadır. Dişinin vücudu kanla sarhoş olduğunda büyür, ovalleşir ve griye döner. Erkekler sadece bir kişiyi ısırır ve uzun süre kan ememezler.
Kene hangi hastalıkları taşır?
Kenelerin ısırdığı insan sayısı her yıl artmaktadır. Sadece ormanda değil, yazlık evlerde, şehir parklarında ve meydanlarda da keneler ile karşılaşmak mümkündür.
Kenelerin taşıdığı hastalıklardan kene kaynaklı ensefalit, hemorajik ateş ve Lyme hastalığı veya borreliosis en iyi bilinenleridir.
Kene kaynaklı ensefalit hastalığı belirtileri
Kene kaynaklı ensefalit, bir ensefalit kenesinin ısırması ile bulaşır. Ensefalit, merkezi sinir sistemini ve beyni etkileyen, sakatlığa ve hatta ölüme yol açabilen tehlikeli bir viral hastalıktır.
Hastalığın ilk belirtileri kene emildikten 1-2 hafta sonra ortaya çıkar, hastalık vücut ısısında 39-40 dereceye keskin bir artışla başlar. Yüksek ateş birkaç gün devam eder. Hastalığın ilk aşamasında, virüs kanda çoğalır ve vücudun zehirlenmesine neden olur.
Hastalığın tüm çeşitleri, vücut sıcaklığındaki 38-40 dereceye yükselen ateş ile başlar. Ateş, genel halsizlik, alında baş ağrıları, uyuşukluk, halsizlik, iştahsızlık, mide bulantısı ile kendini gösterir.
Ağır vakalarda beyin ve omurilik hücreleri etkilenebilmektedir. Ayrıca kişide ruh, görme ve işitme, bilinç bozukluğu, ellerin uyuşması, kasılmalar, felç ile ilgili sorunların oluşmasına neden olabilmektedir. Kene kaynaklı ensefalitin son iki şekli sakatlığa ve ölüme yol açmaktadır.
Meningeal ensefalit formu ile, kişide ayrıca şiddetli baş ağrıları, baş dönmesi, fotofobi ve gözlerde ağrı, mide bulantısı ve kusma, uyuşukluk görülebilmektedir. Ateş ise kişide bir ila iki hafta sürer.
Meningoensefalitik formda, halüsinasyonlar, zaman ve mekanda oryantasyon kaybı meningeal formun karakteristik semptomları arasındadır. Hasta bir kişi epilepsi nöbetleri yaşayabilmektedir. Konvülsiyonlar ve bilinç kaybı mümkündür.
Polio formunda kişi ‘de, boyun, omuz ve kollarda yorgunluk ve şiddetli halsizlik ve ağrı, cilt hassasiyetinin azalması, kol kaslarının seğirmesi, başın göğse doğru sarkması, kol ve dokularda uyuşma hissi, bacaklar ve kas atrofisi ve uzuvların felci vb. görülmesi mümkündür.
Sadece bir kene ısırmasından değil, aynı zamanda bir keneyi parmaklarınızla ezerek de ensefalit ile enfekte olabilirsiniz. Enfeksiyon kapma tehlikesi, kene ısırması ile enfekte olmuş evcil keçi, koyun ve ineklerin çiğ sütündede bulunabilmektedir. Pastörize süt tehlike arz etmeyecektir.
Borreliosis veya Lyme hastalığı belirtileri
Borreliosis, ensefalit gibi insanlara kene ısırması yoluyla bulaşan bulaşıcı bir hastalıktır. Lyme hastalığının erken evresi (iki evre) ve bir geç evresi (üçüncü evre) vardır.
Borreliosis belirtileri
Hastalık ateş, titreme, baş ağrısı ile başlar. Kişide yorgunluk, halsizlik ve kas ağrıları olur. Birçok kişide öksürük, boğaz ağrısı, burun akıntısı vb. görülmektedir. Bazı kişilerde mide bulantısı ve kusma görülebilmektedir. Kenenin emdiği ciltte kırmızı bir nokta belirmektedir. Kolda bulunan bölgede nokta bir daire veya oval şeklinde bir kızarıklık belirir. Kızarıklık 10-20 cm çapa kadar büyüyebilmektedir. Bazen daha büyük bir boyuta ulaşabilmektedir. Leke 2-3 hafta kadar devam eder. Buna bağlı olarak ağrı ve şiddetli kaşıntı yapmaktadır. Tedaviye bağlı olarak ilk aşama 3 ila 30 gün arasında sürebilmekte ve iyileşme ile sonlanabilmektedir.
Tedavi olmaz iseniz, 1-3 ay sonra Borreliosis’in etken maddesi kanla iç organlara ve insan beynine nüfuz edebilmektedir. Hastalarda şiddetli zonklayıcı baş ağrıları, baş dönmesi, göğüs ağrıları, nefes darlığı baş gösterir. Kardiyovasküler sistem hasar görülebilmekte ve kalp hastalıkları gelişebilmektedir. Sinir, kas-iskelet sistemleri zarar görür. Hastalar fasiyal sinir felci, seröz menenjit, omurgada ağrı (servikal, torasik, lomber) yaşayabilmektedirler.
Üçüncü aşamada (altı aydan iki yıla kadar gelişir), eklem ağrıları (çoğunlukla diz eklemlerinde), artrit, poliartrit, osteoporoz ve diğer hastalıklar gelişir. Deri lezyonları sıklıkla görülmeye başlar.
Lyme hastalığı her insanda farklı şekilde ilerler. Bazıları sadece birinci aşamaya sahipken, diğerleri ikinci veya üçüncü aşama ile başlar. Ancak tedavi edilmez iseniz, hastalık kronikleşir ve sakatlığa yol açabilmektedir. Borreliosis, evcil hayvanlardan elde edilen kaynatılmamış sütten de bulaşabilmektedir.
Keneler insan derisinden nasıl çıkartılabilmektedir?
Sağlık kuruluşundan yardım almak o anda mümkün değil ise, keneyi kendiniz çıkartabilirsiniz. Keneye zarar vermemek için dikkatlice çekin. Cımbızla dışarı çekebilirsiniz. Kenenin sıkıştığı cilde daha yakın bir yerden tutarak çıkartabilirsiniz. Keskin bir şekilde çekmeye gerek yoktur. Kene yavaşça dışarı çekilmelidir.
Elinizde cımbız yoksa, güçlü iplik kullanabilirsiniz. Kene hortumuna yakın bir bölgeden iplik halkası atılarak, kenenin bir yandan diğer yana sallamak kaydı ile ipliği sıkın ve yukarı çekin. Çıkarıldıktan sonra ısırık bölgesini iyot veya alkolle ovalayın.
Kene ıslak pamuklu yün beze sarılarak kapaklı bir şişeye yerleştirilmelidir. Ve sıhhi ve epidemiyolojik istasyona ensefalit, borreliosis ve diğer hastalıkların virüslerinin varlığını muayene etmek için götürülmelidir. Ertesi gün test sonuçlarını öğrenmeniz gerekiyor. Bu kene ensefalit veya Lyme hastalığı ile enfekte ise, bu enfeksiyonu kaptığınız anlamına gelmez. Enfekte bir kene ısırığı her zaman hastalığa neden olmaz. Kan testinin yapılacağı bir polikliniğe muayene için gönderilebilirsiniz. Kanınızda virüs bulunursa, size tedavi reçete edilecektir.
Tıbbi yardım almak istemiyorsanız, durumunuzu dikkatlice izleyin ve kendinizi iyi hissetmiyorsanız veya yukarıda belirtilen hastalıkların belirtilerini bulursanız, kliniğe ziyaretinizi ertelemeyin. Zamanında tedavi, ciddi komplikasyonlardan kaçınmanıza yardımcı olacaktır.
Kendi kendine çıkarma sırasında kene koparsa ne yapmalı?
Sadece cımbızla nazikçe almanız ve dışarı çekmeniz gerekir. Kenenin başı veya hortumu yaranın derinindeyse ve çıkarmaya korkuyorsanız kliniğe başvurabilirsiniz. Veya yarayı basitçe iyotla ovalamak bir süre sonra kene parçalarının kalıntılarının bir kıymık gibi çıkmasına neden olacaktadır. Basit bir şekilde çıkarabileceksiniz.
Emilen bir kenenin, yağ ile yağlanarak deriden zorla çıkarılmaya çalışılması sağlık açısından zararlıdır. Çünkü kene yağdan boğulmamak için midesinin içeriğini yaraya püskürtebilmektedir. Bu da enfeksiyon riskini artırır. Ayrıca böyle bir durumda enfeksiyon insan vücuduna hızla nüfuz edebilmektedir.
Kenelerden korunma yöntemi nedir?
Kene ısırıklarını önlemek için, mağazalarda, eczanelerde satılan kimyasal maddeler bulunmaktadır. Çeşitli kremler, aerosoller, akarisit maddeleri kene öldürücü ve kovucu maddelerdir.
