Biyografi
Sokrates antik çağın en büyük filozofudur. Öğrencileri Platon, Alkibiades, Ksenophon, Öklid’dir. Sokrates’in öğretileri, odağın doğa ve dünya üzerinde değil, insan ve manevi değerler üzerinde olduğu antik felsefenin gelişiminde yeni bir aşamaya işaret etmesidir.
Çocukluk ve gençlik
Çeşitli kaynaklara göre, filozof MÖ 470-469’da Yunan Atina’sında, heykeltıraş Sophronisk ailesinde dünyaya geldi. Geleceğin büyük düşünürünün babasının mülkünü miras alan ağabeyi Patroclus sayesinde yoksulluk içinde yaşamamıştır.
Filozofun ağır silahlı bir savaşçı üniformasıyla Sparta ile savaşa gittiği ve sadece zengin vatandaşların bunun için ödeme yapabileceği gerçeğiyle değerlendirilebilmektedir. Bundan, Sokrates’in babasının hali vakti yerinde bir şehir sakini olduğu ve başka aletler kullanarak iyi para kazandığı sonucu çıkmaktadır.
Sokrates, üç kez savaşlara katılmışdı. Özellikle filozofun ve savaşçının cesareti, komutanı Alcibiades’i ölümden kurtardığı gün kendini göstermiştir.
Düşünür, kaderini önceden belirleyen bir günde 6 Fargelion’da doğdu. Antik Yunan yasalarına göre Sokrates, Atina toplumunun ve devletinin temellerinin koruyucusu oldu. Gelecekte, filozof, kamu görevlerini gerekli gayretle, ancak fanatizm olmadan yerine getirdi. inancı, dürüstlüğü ve azmini hayatıyla ödedi.
Gençliğinde Sokrates, Damon ve Conon, Zeno, Anaxagoras ve Archelaus ile çalıştı. O zamanın büyük zihinleri ve ustaları ile iletişim kurdu. Tek bir kitap bırakmadı. Tek bir bilgelik ve felsefe yazılı delil bırakmadı. Bu kişi hakkındaki, yaşam tarihi, biyografi, felsefe ve fikirler hakkındaki bilgiler, yalnızca öğrencilerin, çağdaşların ve takipçilerin hatıralarından bilinmektedir. Bunlardan biri büyük Aristoteles idi.
Felsefe
Filozof, yaşamı boyunca sözlü konuşmayı kullanarak gerçeğe gitmeyi tercih ederek yansımaları yazmadı. Sokrates, yazılı kelimelerin hafızayı öldürdüğüne ve anlamlarını yitirdiğine inanmaktaydı. Sokratik felsefe, bilgi, cesaret, dürüstlük atfettiği etik, iyilik ve erdem kavramlarına dayanır.
Ayrıca Sokrates’e göre bilgi erdemdir. Kavramların özünü anlamadan insan iyilik yapamaz, cesur olamaz, adil olamaz. Erdemli olmayı ancak bilgi mümkün kılar, çünkü bu bilinçli olarak gerçekleşir.
Sokrates tarafından çıkarılan kötülük kavramının çelişkili yorumlarına, büyük filozofun öğrencileri olan Platon ve Xenophon’un eserlerinde Sokrates hakkında atıfta bulunulmaktadır. Platon’a göre Sokrates, kötülüğe, hatta bir kişinin düşmanlarına yaptığı kötülüğe bile olumsuz tepki verirdi. Ksenophon, bu konuda tam tersi bir görüşe sahip olup, Sokrates’in çatışmalar sırasında gerekli kötülüklerin korunma uğruna yapıldığına dair sözlerini aktarmaktadır.
İfadelerin karşıt yorumları, Sokratik okulun doğasında bulunan öğretimin doğası ile açıklanır. Filozof, öğrencilerle diyalog şeklinde iletişim kurmayı tercih etti. Haklı olarak gerçeğin bu şekilde doğduguna inanmaktaydı. Bu nedenle, savaşçı Sokrates’in komutan Xenophon ile savaş hakkında konuştuğunu ve savaş alanında düşmanla askeri çatışmalar örneğinde kötülüğü tartıştığını varsaymak mantıklıdır.
Platon ise Atina’nın barışçıl bir yurttaşıydı. Sokrates ve Platon toplum içindeki etik normlar hakkında konuşuyorlardı. Bu konu onların hemşehrileri, yakın insanları ve onlara karşı kötülük yapmanın caiz olup olmadığı hakkındaydı.
Sokratik felsefedeki tek fark diyaloglar değildir.
Filozofun ileri sürdüğü etik, insani değerler anlayışının çarpıcı özellikleri şunlardır;
- Hakikat arayışının diyalektik, konuşma dili biçimi,
- Özelden genele tümevarım yoluyla kavramların tanımı,
- Maieutics kullanarak soruların cevaplarını aramak
Gerçeği aramanın Sokratik yöntemi, filozofun muhatabına belirli bir alt metinle yönlendirici sorular sormasıydı. Böylece muhatap kaybolmuş ve sonunda kendisi için beklenmedik sonuçlara varmıştı. Düşünür, “çelişki yoluyla” zor sorularıyla ünlüydü ve rakibini kendisiyle çelişmeye zorlardı.
Öğretmenin kendisi hiçbir şekilde her şeyi bilen bir öğretmen olduğunu iddia etmedi. Sokratik öğretinin bu özelliğiyle bağlantılı olarak ona atfedilen şu ifadedir:
Ben sadece hiçbir şey bilmediğimi biliyorum ama başkaları da bunu bilmiyor.
Filozof, muhatablarını yeni düşüncelere ve formülasyonlara iterek sorardı. Genel konulardan belirli kavramların tanımına geçti: cesaret, sevgi, nezaket nedir?
Sokratik yöntemin tanımı, Sokrates’ten bir nesil sonra doğması ve Platon’un öğrencisi olması kaderinde olan Aristoteles tarafından yapılmıştır. Aristoteles’e göre, ana Sokratik paradoks şudur; “İnsan erdemi bir zihin durumudur.”
İnsanlar, hakikat arayışında bilgi için çileci bir yaşam tarzına öncülük eden Sokrates’e gelirdi. Hitabet ve diğer el sanatlarını öğretmedi, ancak sevdiklerinizle ilgili olarak erdemli olmayı öğretti; aile, akrabalar, arkadaşlar, hizmetçiler ve köleler.
Filozof öğrencilerinden para almadı, ancak kötü niyetli kişiler yine de onu sofistler arasında sıraladı. İkincisi, etik normları ve insan maneviyatını tartışmayı da severdi, ancak dersleriyle para kazanmaktan çekinmediler.
Sokrates, Antik Yunan toplumu ve Atina vatandaşları açısından hoşnutsuzluk için birçok neden verdi. O zamanlar, yetişkin çocukların ebeveynlerinden öğrenmesi bir norm olarak kabul edilirdi. Gençler bu adamın görkeminden ilham aldılar ve ünlü filozofa akın ettiler. İnsanlar bu durumdan memnun değildiler. Bu nedenle Sokrates’in “yozlaşmış gençliği” ölümcül suçlaması doğdu.
İnsanlar, filozofun toplumun temellerini baltaladığını, gençleri kendi ebeveynlerine karşı çevirdiğini, kırılgan zihinlere zararlı düşüncelere ittiğini, yeni moda öğretiler uyguladığını, Yunan tanrılarına aykırı hareket ederek günahkar niyetlere sahip olduğunu düşünmekteydi.
Sokrates için ölümcül hale gelen ve düşünürün ölümüne yol açan bir başka an ise, Atinalılar tarafından tanınanların yerine başka tanrılara karşı inançsızlık ve tapınmama suçlamasıyla ilişkilendirilmesidir. Sokrates, bir insanı eylemlerle yargılamanın zor olduğuna inanmaktaydı. Çünkü kötülük cehaletten geleceğine inanırdı. Aynı zamanda, her insanın ruhunda iyilik için bir yer vardır ve her ruhun bir koruyucu iblisi vardır. Bugün koruyucu melek diyeceğimiz bu iç iblisin sesi, periyodik olarak Sokrates’e zor bir durumda ne yapacağını fısıldadı.
İblis, en umutsuz durumlarda filozofun yardımına geldi ve her zaman yardım etti. Bu yüzden Sokrates ona itaat etmemeyi kabul edilemez bulurdu.
Kişisel hayat
37 yaşına kadar filozofun hayatı, yüksek profilli olaylarla ayırt edilemedi. Bundan sonra barışçıl ve apolitik Sokrates üç kez düşmanlıklarla karşı karşıya geldi. Cesur bir savaşçı olarak kendini gösterdi.
Atina’da iktidara gelen Alkibiades, Yunanlılar tarafından sevilen demokrasi yerine bir diktatörlük kurduğu için bu başarı daha sonra Sokrates’in de suçlanmasına neden oldu. Sokrates siyasetten ve toplum hayatından uzaklaşmayı, felsefe ve çilecilikle uğraşmayı başaramadı. Haksız yere mahkum edilenleri savunurdu. Gücü yettiğince iktidara gelen diktatörlerin yönetim yöntemlerine muhalefet oldu.
Kendisinden üç oğlu olan Xanthippe ile evlendi. Söylentilere göre, Sokrates’in karısı, kocasının büyük zekasını hiçbir zaman takdir etmedi. Üç çocuk babası ailenin yaşamına hiç katılmadı. Para kazanmadı. Akrabalarına yardım etmedi. Düşünür az şeyle yetinirdi. Sokakta yaşadı. Yırtık giysilerle yürüdü. Aristophanes’in komedilerinde sunduğu gibi eksantrik bir sofist olarak bilinmekteydi.
Deneme ve yürütme
Büyük filozofun ölümünü müritlerinin yazılarından biliyoruz. Duruşma süreci ve düşünürün son dakikaları, Platon’un “Sokrates’in Özrü” ve Ksenophon’un “Sokrates’in Duruşmada Savunması” adlı eserinde ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Atinalılar, Sokrates’i tanrıları tanımamak ve gençleri yozlaştırmakla suçladılar. Filozof bir savunucuyu reddetti ve kendisi savunmasında bir konuşma yaparak suçlamaları reddetti. Demokratik Atina yasalarına göre mümkün olmasına rağmen, cezaya alternatif olarak para cezası önermedi.
Sokrates, kendisine hapisten kaçmayı veya kaçmayı teklif eden arkadaşlarının yardımını kabul etmemiş, kendi kaderiyle yüzleşmeyi tercih etmiştir. Kaderinde olduğu için, arkadaşlarının götürdüğü her yerde ölümün onu bulacağına inanmaktaydı. Filozof, cezanın diğer çeşitlerini kendi suçunun kabulü olarak gördü ve kabul edemedi. Sokrates zehir içerek infazı tercih etti.
Alıntılar ve aforizmalar
- Hayatı daha mükemmel yapmaya çalışarak geçirmeden, daha iyi yaşamak imkansızdır.
- Zenginlik ve asalet saygınlık getirmez.
- Sadece bir iyilik vardır. – Bilgi.
- Sadece bir kötülük vardır. – cehalet.
- Dostluk olmadan, insanlar arasındaki hiçbir iletişimin değeri yoktur.
- Utanç içinde yaşamaktansa cesurca ölmek daha iyidir.
